Andreas Hompland

hompland@online.no

Lista over fredsprisvinnarar er ærefull, heiderleg, av og til triviell og med skammelege innslag. Det er ein oppmuntringspris for den gode viljen, takk for lang og tru teneste og gode gjerningar, ein pris for håp og idealisme, men også for realpolitisk kynisme. Og gitt er gitt: Prisen kan ikkje trekkast tilbake om prisvinnaren startar nye krigar, som den etiopiske statsministeren Abiy Ahmed (2019).

Dynamittkapitalisten Al­fred Nobel, som stifta prisen i 1901, var påverka av fredsaktivisten Bertha von Suttner, som fekk prisen i 1905. I statuttane er det tre krav, og vinnaren må oppfylla minst eitt av dei: «reduksjon av militærstyrker, arrangering av fredskongresser, nasjonenes forbrødring». Det står ingenting om humanitært arbeid, genmanipulert korn, skogplanting, klima eller menneskerettar.

NOBELKOMITEEN tolkar stiftarens vilje i nye tider og kontekstar, og bra er det, for mange stiftingar skriv seg ut av soga som irrelevante fordi dei er juridiske slavar av stiftarens siste ord. At årets pris går til kritiske sivilsamfunnsorganisasjonar i Russland, Belarus og Ukraina, er vel fortent etter Nobels reviderte.

Dei justerte kriteria har ført til både modige og tullete prisar. Til dei dristige høyrer den fengsla tyske pasifisten Carl von Ossietzky i 1935 og den kinesiske dissidenten Liu Xiaobo i 2010. Den første skapte interne kalamitetar i Noreg og kontroversar med Tyskland. Etter den andre hamna Noreg i fryseboksen til me gjorde lakseknefall for Kina.

Thorbjørn Jagland sette sitt stempel på to til: den premature til dronepiloten Barack Obama i 2009, og til EU og den europeiske draumen i 2012.

MEST KONTROVERSIELLE er fredsprisane til fiendar som har starta valdelege konfliktar, men også bidratt til gjera slutt på dei. Då Henry Kissinger og Le Duc Tho delte prisen i 1974, nekta vietnamesaren å stilla opp saman med ein amerikansk krigsforbrytar. Fangen Mandela og apartheidpresidenten de Klerk i 1993 var også eit merkeleg par. Og ikkje minst Yassir Arafat, Shimon Peres og den uvillige Yizhak Rabin for Osloavtalen i 1994, med Terje Rød-Larsen i kulissane.

DEN NORSKE Nobelkomiteen blir vald av Stortinget og var lenge fylt av aktive politikarar og nærståande. Nå er det mest framståande ekspolitikarar som blir utpeika etter partistyrken på Stortinget. Når vinnaren blir feira av konge, statsminister, utkommanderte barn og norske statsmakter, er det fånyttes å få verda med på at prisen ikkje speglar perspektiva til det norske politiske etablissementet.

Byråsjefen meiner likevel at verda skal vera glad for at det ikkje er ein svensk komité som står for utdelinga, for då hadde vel Erdogan kravd fredsprisen for sleppa Sverige inn i Nato – og antakeleg fått han.

RUSSLANDS ÅTAK på Ukraina er årets militære og sivile tragedie. Krigen kan føra til audmjukande tap på slagmarka, men blir ikkje avslutta med siger, nederlag og klassisk kapitulasjon. Han kjem til å enda ved eit forhandlingsbord, og den som har størst sjanse til å føra partane saman, er Tyrkias president Recep Tayyip Erdogan.

Når dei stridande ikkje vil ha kontakt, må dei snakka gjennom nokon, og Erdogan stiller seg til rådvelde. Han er utkropen og gjer seg uunnverleg ved å manøvrera mellom gamle og nye venner og fiendar. Han har bakkanalar til Putin og godsnakkar med Stoltenberg. Han vil ikkje vera med på tøffe sanksjonar mot Russland, men leverer dronar til Ukraina. Han har vore mellommann ved korneksport og fangeutveksling.

Sjå bort frå stadig meir autoritært styre, brot på menneskerettar, innskrenka ytringsfridom og brutale og spesielle militæroperasjonar i grannelanda. Same kven som begynte, er det slutten på krigen som tel – i tråd med Alfred Nobels testament og tidlegare praksis i Nobelkomiteen. Erdogan mellom Zelenskyj og Putin ville ha vore litt av ein troika i Oslo rådhus!

***

RETTINGAR. Spaltisten hadde eit heller nedlatande sideblikk då fotball-VM blei sparka i gang: på feil stad, til feil tid, med potemkinske kulissar og utan menneskerettar. Og med apartheid slik at migrantarbeidarane får sjå fotball på storskjermar på eit audt industriområde, utan å forstyrra glansbildet. Med Fifa, Infantino og Qatar som sportsvaskarar som ser seg som verdige kandidatar til Nobels fredspris.

INNHALDET STÅR FAST, men inntrykket har endra seg. Festen tok over for faenskapen då fotballen rulla og rula. Av alt som er uviktig i verda, er fotball det viktigaste.

Det har gått vennleg og fredfullt for seg, men ikkje tyst. Øyredøyvande hordar av autentiske fans frå dei ikkje-europeiske delane av verda gir seg over til festen. Titusenvis av argentinarar og brasilianarar syng og dansar i takt med Messi og Neymar. Senegalesarane har vore spektakulære, og heime i Dakar fnyser dei av hykleriet frå gamle kolonimakter som også kontrollerte Fifa som sin eigen bakhage. Infantino som TV-gallionsfigur på tribunen er ein frigjerar som har vida ut den globale fotballfamilien.

I Midtausten er dei stolte over det strålande arrangementet og vifta med palestinske flagg då Marokko slo Spania. Leiaren av Qatar-VM meiner seg utsett for rasistisk orientalisme og eit antimuslimsk og antiarabisk korstog frå gamle kolonialistar.

PARADOKSALT NOK er fleire av dei mest kritiske landa slått ut (Danmark, Tyskland, Belgia), men Nederland og England heng stadig med. Mens det dobbelspelande Frankrike, med Mbappé i front, har vore ei openberring.

Spaltisten må medgje at kampen for våre gode og protestantiske verdiar ikkje er utan ein dopa dose nordvesteuropeisk moralisme og etnosentrisme.

Andreas Hompland er sosiolog og skribent.