Når bruer brest
Eit særtrekk i konstruksjonen kan vere årsak til brukollapsen ved Tretten, meiner tidlegare sjefingeniør Tormod Dyken.
Tretten bru over Gudbrandsdalslågen kollapsa måndag morgon. EIn lastebil og ein personbil var på brua da ho fall saman, men båe førararene kom uskadde frå det.
Foto: Stian Lysberg Solum / NTB
Samtalen
Tormod Dyken
tidlegare sjefingeniør
i Statens vegvesen
Aktuell
Brukollaps ved Tretten
Samtalen
Tormod Dyken
tidlegare sjefingeniør
i Statens vegvesen
Aktuell
Brukollaps ved Tretten
peranders@dagogtid.no
Måndag morgon kollapsa den ti år gamle limtrebrua ved Tretten i Øyer. Årsaka er førebels ukjend. Tormod Dyken er pensjonist, tidlegare sjefingeniør i Statens vegvesen, og var i 2017 redaktør for ein oversiktsrapport om trebrubygging i Noreg.
– Det er vanskeleg å skjøne korleis ei så ny bru kan kollapse?
– Eg har ikkje noko fasitsvar, men eg har gjort meg nokre tankar. Eit særtrekk ved Tretten bru er at dette var ein hybrid av stål og tre. Det er sjølvsagt stålelement også i andre trebruer. Men denne brua har skråstavar i tre og vertikalstavar i stål. Å kombinere stål og limtre på denne måten er uvanleg. Tre og stål har ulike eigenskapar og blir påverka ulikt av temperaturendring, fukt og vektbelasting. Dermed kan det oppstå spenningar i konstruksjonen som over tid kan føre til trøyttleiksbrot i eit knutepunkt.
– Da brua kollapsa, var det berre ein lastebil og ein personbil på ho. Ho skulle tolt mykje meir?
– Ja, brua var dimensjonert for mykje større last, og ho har tolt mykje meir i mange år. Men trafikken gjennom ti år kan ha svekt nokre knutepunkt så mykje at det skulle lite til. Bileta viser at brua har roke på fleire stader, det tyder på at fleire knutar har vore svekte. Kanskje har ikkje denne konstruksjonen vore tilstrekkeleg utprøvd og gjennomtenkt.
– Brua var langt svakare i røynda enn prosjekteringa tilsa at ho skulle vere?
– Da brua var ny, kunne ho truleg bere det ho var dimensjonert for –?og vel så det. Men over år har truleg knutepunkta blitt svekte langt meir enn nokon var klar over. Eg las i Aftenposten at ei gruppe norske fagfolk presenterte denne brua på ein konferanse i Las Vegas i 2013, som «ein harmonisk kombinasjon av stål og tre». Men kanskje var ikkje kombinasjonen så harmonisk likevel.
– Etter at Perkolo-brua over Sjoa kollapsa i 2016, vart dei elleve andre limtrebruene i Noreg undersøkte. Vegdirektoratet tilrådde å forsterke knutepunkt på Tretten bru. Det har ikkje skjedd, skriv VG?
– Nei, men det var ei tilråding og ikkje eit pålegg. Brua var i orden ut frå den tidlegare norske standarden, men ein ny EU-standard stilte nye krav for å førebyggje brot i knutepunkta. Å forsterke ei bru som alt var bygd, ville blitt ein stor og svært komplisert operasjon, og det er ikkje sikkert at det hadde hindra kollapsen.
– Brua ved Tretten vart inspisert av fylket seinast i juni. Likevel kollapsa ho i august?
– Om årsaka til kollapsen er det eg sjølv har mistanke om, er det ikkje så lett å sjå ved ein visuell inspeksjon. Om det var riss inne i treverket som utvida seg litt etter litt, kan det ha mjuka opp knutepunkta gradvis. Da må ein bruke røntgen eller ultralyd for å avdekkje det. Eg vil ikkje kritisere dei som inspiserte brua.
– To av dei tolv første limtrebruene i Noreg har kollapsa. Er det berre uflaks?
– I alle fall er det to ganske spesielle tilfelle. Når det gjeld Perkolo-brua, var det gjort ein stygg feil i prosjekteringa som førte til at ein skøyt vart underdimensjonert. I tillegg var kontrollen for dårleg vidare i prosessen. Men slikt kan i prinsippet skje med kva type bru som helst. Når det gjeld kollapsen ved Tretten, kan årsaka altså vere at brua var ein ny type konstruksjon som ein ikkje hadde nok erfaring med.
– Kva eigenskapar har limtre som byggjemateriale?
– Eg vil seie det er eit godt materiale. Det er i utgangspunktet like bra som stål og betong, og lettare. Men alle berekningane blir sjølvsagt annleis. Og ein som er vant til å prosjektere stålbruer, kan ikkje utan vidare prosjektere ei trebru. Det er ganske mange skilnader å ta omsyn til.
– Ønsket om å kutte klimagassutslepp gjer limtre meir attraktivt?
– Ja, det er ein grunn til at det har blitt bygd fleire trebruer dei siste åra. Vegvesenet har sett at tre er eit kurant byggjemateriale, så lenge det er dimensjonert rett. Det er eit kortreist og miljøvenleg materiale, og i ei trebru kan ein binde CO2 i 100 år. Sementproduksjon har store klimagassutslepp, og stålet kjem kanskje heilt frå Kina. Tre er ein lokal ressurs og eit estetisk tiltalande materiale.
– Nesten alle limtrebruene som er bygde i Noreg, er bygde på det indre Austlandet. Kva kjem det av?
– Det har nok opphav i ei gruppe ingeniørar hos Vegvesenet i Hedmark som hadde som ambisjon å bruke meir av skogens ressursar. Så har denne løysinga spreidd seg ein del etter kvart. Det finst trebruer som står godt på Vestlandet òg.
– Det er ikkje berre trebruer som kollapsar i Noreg. I mai rauk betongbrua ved Badderen i Troms. I 2015 kollapsa Skjeggestadbrua på E18 etter eit jordras. Er det systemfeil i kontrollen med norske bruer?
– Det var ikkje noko gale med konstruksjonen av Skjeggestadbrua, men jordraset drog med seg fundamentet. Men brua som kollapsa i Troms i vår, var konstruert heilt feil, med ein pilar midt i elva. Det var det ein kan kalle hol i hovudet.
– VG avslørte i 2017 at over halvparten av bruene på norske riks- og fylkesvegar ikkje var inspiserte etter regelverket. Det er eit stort etterslep på kontroll og vedlikehald her?
– Ja, og det har med løyvingar å gjere. Det er meir stas for politikarane å klippe snorer på nybygg enn å løyve pengar til vedlikehald som ingen ser.
Er du abonnent? Logg på her for å lese vidare.
Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
peranders@dagogtid.no
Måndag morgon kollapsa den ti år gamle limtrebrua ved Tretten i Øyer. Årsaka er førebels ukjend. Tormod Dyken er pensjonist, tidlegare sjefingeniør i Statens vegvesen, og var i 2017 redaktør for ein oversiktsrapport om trebrubygging i Noreg.
– Det er vanskeleg å skjøne korleis ei så ny bru kan kollapse?
– Eg har ikkje noko fasitsvar, men eg har gjort meg nokre tankar. Eit særtrekk ved Tretten bru er at dette var ein hybrid av stål og tre. Det er sjølvsagt stålelement også i andre trebruer. Men denne brua har skråstavar i tre og vertikalstavar i stål. Å kombinere stål og limtre på denne måten er uvanleg. Tre og stål har ulike eigenskapar og blir påverka ulikt av temperaturendring, fukt og vektbelasting. Dermed kan det oppstå spenningar i konstruksjonen som over tid kan føre til trøyttleiksbrot i eit knutepunkt.
– Da brua kollapsa, var det berre ein lastebil og ein personbil på ho. Ho skulle tolt mykje meir?
– Ja, brua var dimensjonert for mykje større last, og ho har tolt mykje meir i mange år. Men trafikken gjennom ti år kan ha svekt nokre knutepunkt så mykje at det skulle lite til. Bileta viser at brua har roke på fleire stader, det tyder på at fleire knutar har vore svekte. Kanskje har ikkje denne konstruksjonen vore tilstrekkeleg utprøvd og gjennomtenkt.
– Brua var langt svakare i røynda enn prosjekteringa tilsa at ho skulle vere?
– Da brua var ny, kunne ho truleg bere det ho var dimensjonert for –?og vel så det. Men over år har truleg knutepunkta blitt svekte langt meir enn nokon var klar over. Eg las i Aftenposten at ei gruppe norske fagfolk presenterte denne brua på ein konferanse i Las Vegas i 2013, som «ein harmonisk kombinasjon av stål og tre». Men kanskje var ikkje kombinasjonen så harmonisk likevel.
– Etter at Perkolo-brua over Sjoa kollapsa i 2016, vart dei elleve andre limtrebruene i Noreg undersøkte. Vegdirektoratet tilrådde å forsterke knutepunkt på Tretten bru. Det har ikkje skjedd, skriv VG?
– Nei, men det var ei tilråding og ikkje eit pålegg. Brua var i orden ut frå den tidlegare norske standarden, men ein ny EU-standard stilte nye krav for å førebyggje brot i knutepunkta. Å forsterke ei bru som alt var bygd, ville blitt ein stor og svært komplisert operasjon, og det er ikkje sikkert at det hadde hindra kollapsen.
– Brua ved Tretten vart inspisert av fylket seinast i juni. Likevel kollapsa ho i august?
– Om årsaka til kollapsen er det eg sjølv har mistanke om, er det ikkje så lett å sjå ved ein visuell inspeksjon. Om det var riss inne i treverket som utvida seg litt etter litt, kan det ha mjuka opp knutepunkta gradvis. Da må ein bruke røntgen eller ultralyd for å avdekkje det. Eg vil ikkje kritisere dei som inspiserte brua.
– To av dei tolv første limtrebruene i Noreg har kollapsa. Er det berre uflaks?
– I alle fall er det to ganske spesielle tilfelle. Når det gjeld Perkolo-brua, var det gjort ein stygg feil i prosjekteringa som førte til at ein skøyt vart underdimensjonert. I tillegg var kontrollen for dårleg vidare i prosessen. Men slikt kan i prinsippet skje med kva type bru som helst. Når det gjeld kollapsen ved Tretten, kan årsaka altså vere at brua var ein ny type konstruksjon som ein ikkje hadde nok erfaring med.
– Kva eigenskapar har limtre som byggjemateriale?
– Eg vil seie det er eit godt materiale. Det er i utgangspunktet like bra som stål og betong, og lettare. Men alle berekningane blir sjølvsagt annleis. Og ein som er vant til å prosjektere stålbruer, kan ikkje utan vidare prosjektere ei trebru. Det er ganske mange skilnader å ta omsyn til.
– Ønsket om å kutte klimagassutslepp gjer limtre meir attraktivt?
– Ja, det er ein grunn til at det har blitt bygd fleire trebruer dei siste åra. Vegvesenet har sett at tre er eit kurant byggjemateriale, så lenge det er dimensjonert rett. Det er eit kortreist og miljøvenleg materiale, og i ei trebru kan ein binde CO2 i 100 år. Sementproduksjon har store klimagassutslepp, og stålet kjem kanskje heilt frå Kina. Tre er ein lokal ressurs og eit estetisk tiltalande materiale.
– Nesten alle limtrebruene som er bygde i Noreg, er bygde på det indre Austlandet. Kva kjem det av?
– Det har nok opphav i ei gruppe ingeniørar hos Vegvesenet i Hedmark som hadde som ambisjon å bruke meir av skogens ressursar. Så har denne løysinga spreidd seg ein del etter kvart. Det finst trebruer som står godt på Vestlandet òg.
– Det er ikkje berre trebruer som kollapsar i Noreg. I mai rauk betongbrua ved Badderen i Troms. I 2015 kollapsa Skjeggestadbrua på E18 etter eit jordras. Er det systemfeil i kontrollen med norske bruer?
– Det var ikkje noko gale med konstruksjonen av Skjeggestadbrua, men jordraset drog med seg fundamentet. Men brua som kollapsa i Troms i vår, var konstruert heilt feil, med ein pilar midt i elva. Det var det ein kan kalle hol i hovudet.
– VG avslørte i 2017 at over halvparten av bruene på norske riks- og fylkesvegar ikkje var inspiserte etter regelverket. Det er eit stort etterslep på kontroll og vedlikehald her?
– Ja, og det har med løyvingar å gjere. Det er meir stas for politikarane å klippe snorer på nybygg enn å løyve pengar til vedlikehald som ingen ser.
– Tre er ein
lokal ressurs
og eit estetisk tiltalande
materiale.
Fleire artiklar
Sunniva M. Roligheten debuterte som romanforfattar i 2022. Boka som kjem ut no, har ho skrive saman med Daniel A. Wilondja.
Foto: Anna-Julia Granberg / Blunderbuss
Orda mellom oss
Sunniva M. Roligheten, Daniel A. Wilondja og Google Translate har saman skrive ein fascinerande tekstkollasj.
Teikning: May LInn Clement
«Blokk har vore nytta om stabben folk vart halshogne på.»
Med jamne mellomrom legg Riksrevisjonen, her representert ved riksrevisor Karl Eirik Schjøtt-Pedersen, fram undersøkingar med nokså hard kritikk av korleis vedteken politikk vert gjennomført av forvaltinga.
Foto: Ole Berg-Rusten / NTB
Eit spørsmål om kontroll
I rapport etter rapport kritiserer Riksrevisjonen statlege institusjonar for feil og manglar. Men kva kjem det eigentleg ut av kritikken?
Odd Nordstoga slo gjennom som soloartist i 2004. No har han skrive sjølvbiografi.
Foto: Samlaget
Ein av oss
Odd Nordstoga skriv tankefullt om livet, ut frå rolla som folkekjær artist.
Stian Jenssen (t.v.) var alt på plass i Nato då Jens Stoltenberg tok til i jobben som generalsekretær i 2014. Dei neste ti åra skulle dei arbeide tett i lag. Her er dei fotograferte i Kongressen i Washington i januar i år.
Foto: Mandel Ngan / AFP / NTB
Nato-toppen som sa det han tenkte
Stian Jenssen fekk kritikk då han som stabssjef i Nato skisserte ei fredsløysing der Ukraina gjev opp territorium i byte mot Nato-medlemskap. – På eit tidspunkt må ein ta innover seg situasjonen på bakken, seier han.