Andreas Hompland

hompland@online.no

Geir Isaksen er ein interessant figur i norsk samfunns- og næringsliv: styreleiar og styremedlem både her og der (til dømes i selskap med fiffige namn som Mantena, CargoNet og Yara) og toppsjef i NSB frå 2011. Rett nok har den blåblå regjeringa delt og kastrert den norske statsbanen slik at dei snart ikkje har anna enn uniforma att å mista, men Isaksen er likevel ein mann med vyar – eller som han sjølv seier: «Vi har en vy for fremtiden.» Det er som eit svensk postkort med eit narrativ som satsar på steinar for brød og buss for grønmåla tog.

Isaksen er genetisk senterpartist, som Eivind Reiten (Hydro) og Ole Erik Almlid (NHO). Faren, Finn T. Isaksen, var sivilagronom, direktør i Selskapet for Norges Vel, direktør i Norges kjøtt- og fleskesentral og landbruksminister for Senterpartiet i Willochs andre regjering (1983–85). Sonen er også fjøsrøktar og landbruksøkonom frå Ås. Han var direktør i Gartnerhallen og Bondelagets mann i Brussel før han blei administrerande direktør i Cermaq i 1996.

Soga om Cermaq og transformasjonen frå statleg verksemd begynte då Stortinget i 1995 oppheva kornmonopolet frå 1920. Marknadsdelen blei skild ut som eige føretak med namnet Statkorn Holding AS, medan forvaltningsdelen merkeleg nok levde vidare som Statens kornforretning til han blei innlemma i Statens landbruksforvaltning.

Statkorn Holding AS dreiv kornmøller, men slo seg på produksjon av fiskefôr, skifta tyngde til havbruk og blei store på fiskeoppdrett. I 2001 blei landbruksdelen skild ut som Unikorn og møllene selde til private interesser – med bøndenes «Felleskjøpet Øst Vest» som største eigar. Havbruksdelen endra namn til Cermaq Group AS og er nå eit heileigd dotteselskap av den japanske bilprodusenten Mitsubishi, som er verdas nest største lakseoppdrettar med anlegg i Noreg, Chile og Canada.

Både gamle og nye ord og namn kan brukast til forføring og tilsløring. Det er ein profesjon i rask vekst, og han erobrar stadig nye felt av samfunnslivet – også den politiske arenaen. Politikk er i stor grad ein språkleg kamp om eigedomsretten til kva som er konfliktar og interesser. Dersom mange nok trur på slagorda og nyorda og identifiserer seg med dei, blir røyndomen slik for dei, og dei går til val i det flytande landskap mellom ord og røyndom.

Ein skal mistru politikarar som seier det er jo berre ord og retorikk; la oss heller snakka om sakene. Dette er ikkje ordkløyveri, for «det er i språket det tek til», som nynorskhovdingen Ottar Grepstad sa i avskilstalen sin.

Dette gjeld ikkje minst for hjartesakspartiet KrF, som er tufta på evangeliet etter Johannes (Joh 1,1): «I opphavet var Ordet, og Ordet var hjå Gud, og Ordet var Gud.» I den greske originalen heiter det rett nok logos og står for noko vidare og meir verdsfornuftig, men i kulturkrinsen vår er Ordet mystifisert som Gud, ikjøta i Kristus.

Venstre på hell vil ha asyl for klimaflyktningar. Til det svarer Jon Engen-Helgheim frå eit samarbeidande regjeringsparti: «Vi kan ikke gi folk asyl bare fordi det er dårlig vær der de bor.» Her er det ikkje berre orda som skil, men sjølve ontologien. Og orda blir brukte for å markera og utdjupa skiljet, sjølv om det nok kan tilslørast med ei utgreiing.

Vertinna kjenner ordet «klimaflyktning», men ho har brukt det om Carl I. Hagen og andre pensjonerte og menneskeskapte trekkfuglar som meiner Noreg og nærområda er altfor dårleg plasserte. Når dei høyrer lyden av regn som fell ned, rømmer dei til Kanari og det norsktalande Torrevika, der dei slepp kulde med mørke og skatt. Sjølv har Vertinna ikkje råd, men ho trøystar seg med ein nordmann sin draum om å sitta i Spania i måneskin og nippa til vin.

Spaltisten har «hang til perfide formuleringar, løynde sitat og ymist anna». Slik står det til teikninga ved sida av denne teksten. Han siterer av og til seg sjølv, og av Inge Lønning har han lært at det er OK, så lenge ein minnest at det er det ein gjer. Ein hende gong takkar han for eit lån, slik han kunne ha gjort til Olav Stedje i avsnittet over.

Slik praksis er nå blitt eit litterært og etisk problem. Kor varsam skal ein skrivar vera? Kor mykje kan ein låna frå andre skrivande og av bibelske og andre klassiske tekstar? Er det eit lurvete brot på opphavsretten å gjenbruka gode formuleringar som har lagra seg som faste seiemåtar og blitt eit slags ordtak? Kor går grensa mellom sitering, tjuveri, plagiat, parafrasering, intertekstualitet, assosiering, alludering og djup respekt? Bør ein roman eller ei spalte utstyrast med fotnotar og referanseliste, som fagbøker og vitskapelege artiklar?

På dette punktet er Spaltisten ubøyeleg, så verken Hompland eller Bladstyraren kan lova at det blir slutt på den slags. Det er jo ikkje alltid at dei får det med seg heller, og nett det er Spaltistens poeng: Han bed inn til leik med den kollektive ordskatten som er sådd i den språklege allmenningen. Vridde ord og meir eller mindre løynde sitat er ein bonus til ekstra oppvakte lesarar – sei gjerne at dei høyrer til i den språklege eliteklassen.

Andreas Hompland er
sosiolog og skribent.