Tyskland

Sjur Haga Bringeland

sjurhabring@gmail.com

For den eine sida er det eit adelsmerke, for den andre eit skjellsord: Det tyske omgrepet Willkommenskultur, som tyder «velkomstkultur», karakteriserer den spontane openheita Tyskland synte i møte med dei hundretusenvis av migrantane og flyktningane som strøymde inn i landet i 2015, fyrst og fremst gjennom Balkan-ruta.

Velkomstkulturen fekk sitt mest eklatante uttrykk gjennom bileta av migrantar som kom fram til tyske jernbanestasjonar. Fjernsynsstasjonar verda over synte korleis dei på perrongane blei møtte med teddybjørnar og vassflasker av jublande tyskarar som heldt plakatar med velkomst­helsingar i vêret.

Sending for flyktningar

I tysk fjernsyn blei journalisten Constantin Schreiber sjølve symbolet på velkomststemninga. I 2016 leidde han nemleg den fyrste tyske fjernsynssendinga for flyktningar på arabisk, Marhaba – Ankommen in Deutschland («Marhaba – å koma til Tyskland»). I serien informerte den etnisk tyske Schreiber på flytande arabisk om alt frå grunnlova, religionsfridomen og kvinnerolla i Tyskland til kva tyskarane likar å eta, og kva dei helst syslar med på fritida.

Prisar og utmerkingar tikka inn – for det tyske politiske og journalistiske establishmentet var den unge, kjekke og flinke Schreiber rett mann til rett tid.

Òg for skeptikarane av den tyske velkomstkulturen blei han eit symbol, men med motsett forteikn: Dei såg Schreiber som eit ukritisk talerøyr for forbundskanslar Angela Merkels stadig meir omdiskuterte asylpolitikk og som sinnbiletet på tysk naivitet andsynes muslimsk innvandring. For folk lengst ute på høgresida blei han jamvel til hatobjekt; på sosiale medium fekk han mengder av anonyme trugsmål av typen «eg kjem til å finna deg» og «eg skal plaffa deg ned».

Andletet til mistrua

Men i 2017 skulle alt endra seg. I dag er det skuldingar om å vera uanstendig, diskriminerande og å ha ein antimuslimsk agenda Schreiber må leva med, ikkje berre på sosiale medium, men òg i det offentlege ordskiftet. Til dømes skreiv Berlin-avisa Die Tageszeitung at han frå å ha vore andletet til die Willkommenskultur hadde blitt det muslimfiendtlege andletet til die Misstrauenskultur («mistrukulturen»). Kva har fått i stand dette brå skiftet?

I 2016 fekk Schreiber i oppdrag av redaktørane sine i det tyske offentlege kringkastingsselskapet ARD å laga tre stutte fjernsynsreportasjar frå tyske moskear der han fortalde om kva imamane preika om under fredagsbøna. Sendingane fekk namnet Der Moscheereport («Moskéreportasjen») og blei i fjor synte som innslag i Tysklands mest sette nyhendeprogram, Tagesschau, som tilsvarar Dagsrevyen på NRK1. Schreiber var kvalifisert til dette, ikkje berre språkleg, då dei fleste preikene var på arabisk; sidan han voks opp i Syria og seinare har arbeidd for aviser i Midtausten, går han for å vera ein av dei best skikka tyske journalistane når det gjeld å formidla muslimsk religion og kultur.

Jesidihets

Men dei som venta seg eit glansbilete av kor godt den tyske integreringa av muslimar fungerer, blei skuffa. Schreiber blei sjølv skuffa over preikene under fredagsbønene. For om Tyskland i det heile blei nemnt, var det som noko som burde avvisast.

Fredagsbøna han vitja i ein moské i bydelen Neukölln i Berlin, er eit døme på dette. Då imamen visste at han tala for ope kamera på ein tysk statskanal, kom han med frasar som at «me støttar openheit og meiningsfridom». Men då Schreiber sende ein kollega inkognito til same moskeen fredagen etter, var tonen ein annan. Då blei det oppmoda til det motsette av openheit, meiningsfridom og integrering frå preikestolen. «Hald dykk unna det vestlege levesettet», «ikkje inngå venskap med kristne», «Tyskland vil utsletta deg» – slike meiningar blei ytra under fredagsbønene.

Somme av imamane la ikkje band på seg jamvel om dei visste at det var journalistar til stades. Usjenert kom dei med direkte hets mot jesidiar, armenarar og jødar. Ein av imamane stadfesta til og med i intervju med Schreiber at «jesidiar er eit symbol på barbari», og at «det bør ikkje finnast jesidiar i noko land i verda». Då Schreiber i lag med ein syrisk flyktning vitja ein nyoppretta moské i Potsdam utanfor Berlin, der preika spegla ein ultrakonservativ versjon av islam, blei syraren overraska og utbraut: «Ei slik preike ville aldri kunna bli halden i ein moské i Syria.»

«Ein skitstorm»

Men for Schreiber kom det verkelege sjokket fyrst etter at «Moskéreportasjen» var kringkasta og han hadde publisert boka Inside Islam – Was in Deutschlands Moscheen gepredigt wird («Inside Islam – kva som blir preika i Tysklands moskear»). Reaksjonane frå tyske journalistar og islamekspertar i akademia galt ikkje det som blei avslørt – kritikken blei retta mot den som avslørte.

I eit intervju med Giovanni di Lorenzo, sjefredaktøren i Tysklands viktigaste vekeavis Die Zeit, fortalde Schreiber tidlegare denne månaden om det han kallar «ein skitstorm». I intervjuet talar han om den auka polariseringa i tysk innvandringsdebatt, med ei presse som er villig til å teia om realitetar dersom desse kan koma til å gagna argumentasjonen til «motparten».

Kritikk av metoden

For Schreiber er ein slik «skitstorm» elles ikkje noko nytt. Etter fjernsynssendinga hans for flyktningar på arabisk, blei han skjelt ut for å vilja islamisera Europa. Reaksjonane etter moskéreportasjane var derimot meir subtile og undergravande. Dei kom ikkje frå anonym Facebook-pøbel, men fyrst og fremst frå journalistar og islamvitarar i akademia, og strategien deira var å diskreditera arbeidet hans som useriøst, meiner Schreiber.

Hovudankepunktet var at han berre hadde undersøkt 13 av dei kring 2500 moskeane i Tyskland, og at resultatet hans difor ikkje var representativt. «Men eg har aldri hevda at reportasjen min var representativ; han er nettopp ein reportasje og ingen studie», fortel Schreiber til Die Zeit, og held fram: «Ein journalist kan skriva ein reportasje om det å ta toget utan å ha teke kvart einaste tog i Tyskland, og på same måten må eg få kunna laga ein reportasje om opplevinga mi i moskear utan å ha vitja dei alle. Og uansett om eg hadde vitja 13, 100 eller 200 moskear: Om det i berre éi av preikene blir hevda ting som at ’ein kan ikkje vera muslim og demokrat samstundes’, eller at ’Tyskland er ute etter å utsletta deg’, så må det då få kvart menneske med fungerande rettsstatleg kompass til å utbryta: ’Dette går ikkje an!’»

I staden opplevde han at islamekspertar gjorde det dei kunne for å vatna ut dei kontroversielle utsegnene til imamane gjennom å forklara at «ein lyt jo skjøna dei slik og slik».

Eventyraktig om islam

På spørsmål frå Die Zeit om ein som journalist i Tyskland i dag blir stempla som islamfiendsleg dersom ein peikar på kritikkverdige sider ved islam og muslimar, er Schreibers svar kontant: «Ja, heilt klart. I fagpressa blir det gjerne formidla eit eventyraktig og romantiserande bilete av islam. Samstundes blir det ofte skrive svært kritisk om liberale muslimske røyster som ytrar seg i ålmenta, delvis så kritisk at desse liberale muslimane får trugsmål mot seg.»

Schreiber har blitt skulda av tyske journalistkollegaer for at han «leverer argument til slike ein ikkje bør levera argument til». Men der har òg vore e-post med klåre trugsmål om arbeidsforbod, som når ein kollega skriv at «me skal sørgja for at kringkastingsleiinga kvittar seg med deg».

Ny sesong

«Når me journalistar blir tvinga til å forma innhaldet i reportasjane våre etter det enkelte grupper av personar tykkjer dei kan vera samde i eller ikkje, så er det høgst problematisk», seier Schreiber til Die Zeit.

«Moskéreportasjen» har ikkje sanka prisar eller utmerkingar for Schreiber, slik «Marhaba»-sendingane for flyktningar gjorde. Likevel har han fått høve til å laga ein ny sesong med moskéreportasjar, denne gongen med fokus på homoseksualitet og rettane til kvinner i islam. Den nye sesongen blir i desse dagar kringkasta på tysk fjernsyn. Men ikkje, som førre gong, i beste sendetid på ARDs hovudkanal «Das Erste», men på ARDs vesle digitale nyhendekanal «Tagesschau24».