Miljø

Per Anders Todal

peranders@dagogtid.no

Soga om elektrifisering av plattformene på sokkelen har sine paradoks. I mange år var dette eit krav frå klimaengasjerte politikarar, medan oljeselskapa stritta imot. No har Equinor og andre oljeselskap blitt svært positive til straumkablane, medan mange miljøvernarar og økonomar tviler på klimaeffekten: Om gassen som ein sparer på plattformene, berre blir svidd av ein annan stad, er det kanskje ingen klimavinst? Tilhengarane peikar på at det same kan seiast om dei fleste klimatiltak: Også bensinen du sparer ved å sykle til jobb i staden for å køyre, kan brukast av andre. Likevel er det bra at du syklar. Men den debatten er ikkje tema for denne artikkelen.

Her skal det handle om ein annan biverknad av å setje straum på sokkelen: Når oljeselskapa slepp å betale kostnaden for CO2-utslepp frå plattformene, ein kostnad som er venta å stige monaleg, kan olje- og gassfelta halde seg lønsame lenger. Dermed kan elektrifiseringa forlenge den norske oljealderen og gje meir petroleum på verdsmarknaden.

Velprøvd

Tradisjonelt har petroleumsinstallasjonane på sokkelen dekt energibehovet sitt med gassturbinar. I dag putrar det over 160 slike små kraftverk ute på plattformene, og dei er hovudårsaka til at Noreg ikkje har klart å kutte klimagassutsleppa nemneverdig dei siste tiåra. Medan utsleppa frå industrien på land har gått ned dei siste 40 åra, auka utsleppa frå petroleumsutvinninga med 71 prosent frå 1990 til 2019. Petroleumsindustrien står for 28 prosent av dei samla klimagassutsleppa i Noreg. Ved å hente straum frå land kunne storparten av desse utsleppa fjernast. Og ideen er gammal.

Alt i 1996 vart den kolossale Troll A-plattforma utrusta med straumforsyning frå land. Dette hadde praktiske og tekniske årsaker, og handla ikkje om klimaomsyn. Men politikarane vart svært interesserte i denne løysinga. Her var det eit verkemiddel som kunne løyse eit stort problem: Korleis kutte kraftig i klimagassutsleppa utan å redusere produksjonen av olje og gass, sjølve mjølkekua for den norske staten?

Skepsis

Same år som Troll A vart slepa ut på feltet, vedtok Stortinget at oljeselskapa måtte rekne ut kostnadene ved elektrisk kraftforsyning til alle nye felt. Petroleumsmeldinga frå 2011 stilte krav om at selskapa skulle vurdere landstraum i staden for gassturbinar på nye felt og ved store ombyggingar av dei gamle. Lenge var resultata magre. Det kom rett nok straumkabel til Gjøa-feltet i 2010 og til det BP-opererte Valhall-feltet i 2013. Men generelt var det sterk skepsis til elektrifisering i bransjen, ikkje minst i Statoil.

I mange år stritta selskapa mot krava om landstraum, og det same gjorde ei viktig fagforeining som Industri Energi. Elektrifisering var bortkasta og kostbart og kunne forsinke og fordyre utbygginga av nye felt, til tap for petroleumsindustrien, verftsindustrien og nasjonen, var bodskapen. I 2013 allierte Equinor seg med regjeringspartia Høgre og Frp, LO og NHO for å stå imot krava frå Stortinget om elektrifisering av alle felta på Utsirahøgda i Nordsjøen.

Nye takter

Men noko har skjedd. Dei siste åra har oljeselskapa på norsk sokkel, ikkje minst Equinor, fått ny appetitt på straum. I 2018 la Equinor fram planer om å elektrifisere plattformene Troll B, Troll C og Sleipner. I januar i fjor gjekk selskapet ut med ein lovnad om å kutte utsleppa frå dei norske plattformene og landanlegga sine med 40 prosent innan 2030, 70 prosent innan 2040 og til nær null innan 2050. Storparten av kutta skal skje med elektrifisering. Og planane til Equinor åleine kan krevje 12 TWh med kraft, nærare ti prosent av det norske årsforbruket i dag. På same vis har også LO og NHO no blitt pådrivarar for elektrifisering av plattformene.

Kva er det som har endra seg?

Prisauke

Ein del av forklaringa er enkel: Det byrjar å bli dyrt å sleppe ut CO2. Klimagassutslepp har hatt ein pris lenge – alt i 1991 innførte Noreg CO2-avgift for petroleumsverksemda (mot viljen til både Statoil og Finansdepartementet). Avgifta var i mange år for låg til å gjere særleg skilnad på utsleppa, men dei siste fem åra har ho auka monaleg, og er no på 590 kroner tonnet.

I tillegg kjem kostnaden med klimakvotar. Norsk petroleumsindustri har sidan 2008 vore ein del av kvotesystemet til EU. Etter finanskrisa var CO2-kvoteprisen lenge svært låg, men dei siste tre åra har prisen skote i veret, og i år har han vore oppunder 400 kroner tonnet.

Sidan 2015 har det i sum blitt meir enn dobbelt så dyrt å sleppe ut CO2 på sokkelen. Og når totalkostnaden per tonn nærmar seg 1000 kroner, byrjar det å bite. I 2019 var utsleppa frå norsk sokkel omtrent 12 millionar tonn CO2. Med dagens pris på CO2-utslepp ville dette altså koste nærare 12 milliardar kroner på eit år. Og det blir neppe billegare i framtida. I klimameldinga i januar foreslo regjeringa ein samla CO2-kostnad på 2000 kroner tonnet i 2030. Dette er det ikkje politisk fleirtal for enno, men oljeselskapa ser kva veg dette truleg ber.

Gamle felt

Det er særleg lønsemda til dei eldre felta som er truga av kostnaden med CO2-utsleppa. Desse produserer mindre og krev meir energi å drive enn nye felt, og dei har difor mykje større utslepp per produsert fat med olje eller gass. Frå det Equinor-opererte oljefeltet Gullfaks, som hadde stordomstida si i 1990-åra, kom det til dømes CO2-utslepp på 870.000 tonn i 2019. Med dagens pris på utslepp ville dette koste nærare 870 millionar kroner på eit år. Om utsleppa kosta 2000 kroner tonnet, som er prisen regjeringa vil ha i framtida, ville kostnaden bli 1840 millionar kroner på eit år.

For å setje dette i perspektiv: Dei totale driftskostnadene for Gullfaks i 2019 var på 1005 millionar kroner, syner tal frå Oljedirektoratet. CO2-avgift og klimakvotar er altså i ferd med å bli ein verkeleg stor del av kostnadene for felt som Gullfaks. Men berging er på veg, med god hjelp frå staten.

Planen er å forsyne felta Gullfaks og Snorre med kraft frå ein flytande havvindpark i det såkalla Hywind Tampen-prosjektet, som skal dekkje omtrent ein trededel av kraftbehovet. Av dei fem milliardane dette skal koste, dekkjer staten opptil 2,3 milliardar gjennom Enova-støtte. I tillegg kjem 566 millionar frå NOX-fondet for næringslivet. Når Equinor og partnerane i tillegg kan trekkje frå 78 prosent av den resterande investeringa på skatten, blir det ikkje store kostnaden på selskapa.

Hywind Tampen er eit litt utypisk prosjekt: Det handlar vel så mykje om å utvikle tekniske løysingar for flytande havvind som å kutte utslepp. Men ein biverknad av også denne elektrifiseringa er at felta Gullfaks og Snorre kan spare store CO2-kostnader i åra som kjem – og kan sikre seg eit forlenga liv.

Paradoks

Samanhengen mellom elektrifisering og levetid for felta er logisk, meiner Simon Sjøthun, som er partner i analyseselskapet Rystad Energy.

– Om CO2-prisane er høge, slik det ser ut til at dei blir i framtida, vil elektrifisering bidra til at fleire av plattformene kan haldast i gang lenger. Vi ser at det er mykje sterkare interesse for elektrifisering i selskapa enn for nokre år sidan, seier Sjøthun.

Han understrekar at andre faktorar er viktigare for levetida til felta.

– Olje- og gassprisen i framtida er det viktigaste. I tillegg kjem det an på om ein finn nye ressursar som kan knytast til dei eksisterande felta. Men her kan elektrifiseringa òg bidra, ved å gje selskapa meir tid til å finne nye ressursar i nærleiken av dei gamle felta.

Det er noko litt paradoksalt ved at elektrifiseringa av plattformene kan bidra til eit forlenga liv for felt som på sikt kunne blitt ulønsame på grunn av stigande CO2-kostnader, vedgår Sjøthun.

– Det handlar vel mest om at Noreg skal nå dei nasjonale måla om utsleppskutt. Når så mykje av dei norske utsleppa er offshore, må ein ta noko der for å kunne nå måla. Men det er jo ikkje opplagt at det er den beste bruken av elektrisiteten.

I tillegg til sparte CO2-kostnader har elektrifisering òg ein annan fordel for oljeselskapa, meiner Sjøthun: Det kan gjere dei meir attraktive for investorar og lette tilgangen på kapital, for også i finansmarknadene er mange no opptekne av klima.

– Mange investeringsfond stiller miljøkrav til porteføljen sin. Eit selskap som Equinor har slik sett interesse av å profilere seg som eit selskap med låge utslepp. Men 95 prosent av utsleppa kjem jo uansett når ein brenner oljen, ikkje frå utvinninga, seier Sjøthun.

Mellombels

Også analytikar Thina Saltvedt meiner ønsket om ein grønare profil har vore med på å gjere Equinor og andre oljeselskap positive til elektrifisering. Saltvedt har sjølv vore gjennom eit grønt skifte: Ho er tidlegare oljeanalytikar, no sjefanalytikar for berekraftig finans i Nordea.

– For berre eit par år sidan var det nok at oljeselskapa investerte litt i noko grønt. No held ikkje det lenger. Dei må vise at dei har ein forretningsstrategi som er i samsvar med klimamåla i Paris-avtalen. Om dei ikkje har det, får det konsekvensar for tilgangen og prisen på kapital.

Men sjølv om elektrifisering no gjev meining for selskapa, er det ikkje gjeve at det er god klimapolitikk, meiner Saltvedt.

– Det er fint at elektrifiseringa kuttar utslepp. Men vi ønskjer jo å finne nye løysingar og nye næringar, og eg ser ikkje at elektrifiseringa av sokkelen bidreg til det. Dette er berre ei mellombels løysing, olje og gass skal ikkje vare evig, seier Saltvedt.

– Kva er det vi skal bruke straumen vår til? Er det klokaste vi kan gjere å bruke straumen til å få ut meir olje? Det skurrar jo. Det gjer det.