Lytt til artikkelen:

Håvard Rem

havard@dagogtid.no

Ho har hatt kort veg til spørsmåla sidan før ho byrja på skulen, så Elisabeth Thorsen takkar raskt ja til å svara for seg om truvedkjenninga. Ho har kort veg til bladstova òg, fire hundre meter frå Oslo domkyrkje, der ho er leiande prest. Me møtest midtvegs, på kafeen Bare Jazz i ein stille bakgard. I pausane vert tagnaden og dei ettertenksame jazztonane krydra med den ljose og lette låtten hennar. Ho innleier:

– Det opphavlege greske ordet er symbolon. Om me hadde omsett det med «dei sams trussymbola våre», hadde me oppfatta dei annleis og meir ope. Vedkjenning eller bekjennelse gjev inntrykk av at det nær sagt er ein juridisk traktat, som ein lyt slutta seg til for å høyra til – og det er ahistorisk. Truvedkjenninga er symbol for ein måte å sjå livet og æva på – som ein gudsrelasjon.

Yrkesvalet

«Jeg skal bli prest.»

Ikkje alt ein fireåring står og forkynner, vert røynd, men det vart orda som fall på kjøkengolvet i barndomsheimen i Borre i Vestfold. Då stod ho, syskena og foreldra i tunge røynsler. Ein bror hadde forsvunne på vatnet og vart funnen etter fire veker. Lokalpresten vart det viktigaste mennesket i livet. Mange år seinare skreiv ho i ein kronikk i Aftenposten: «Jeg tror jeg knyttet yrkesvalget til presten som kom med dødsbudet om at min bror hadde druknet. Denne presten viste et mot jeg aldri før hadde sett.»

Tapsrøynsla speglar seg i resonnementa og svara hennar òg.

Arvesynda

På grunn av arvesynda høyrde den nyfødde ikkje til Gud, men vart omvend i dåpen. Eit slikt syn er svekt i den nye dåpsliturgien. Før 2017 heitte det: «Dei er fødde med menneskeslekta si synd og skuld.» Etter 2017 heiter det: «I dåpen tek Gud imot oss.»

– Trur du på arvesynda?

– Arvesynda er ikkje nemnd i truvedkjenninga, men vert gjerne eit spørsmål i samband med dåpen. Som med andre kristne omgrep har eg hatt trong til å fylla det med eiga meining, og reflektera over det i lag med foreldra. Eg har tenkt: Noko av det venaste og reinaste me veit, er ein nyfødd – det gjeld borna mine òg. Men ein nyfødd har med seg sår. Kva som har hendt meg, går på underleg vis vidare – det kan biologar forklåra. Når barnet veks til, skjønar me at reaksjonsmønster er arva. Arvesyndomgrepet likar eg, for det hjelper oss å snakka om at me vert fødde med noko som er vanskeleg, som me sjølve ikkje har skuld i. Me skal ikkje late som om borna våre er heilt reine. Dei har med seg ting. Men noko bryt med prognosane. Dåpen er ei heilag handling som fortel at ikkje alt som har hendt før, set vilkår for livet mitt. Borna mine er ikkje berre mine, dei er borna til Gud òg. Dei høyrer til skaparkrafta som held livet oppe, og skal knyta seg til henne.

Himmelferda

Truvedkjenninga: «fór opp til himmelen». Himmelferda har frå gamalt av vore sett på som ei fysisk ferd.

– Trur du på himmelferda?

– I den kosmologiske teologien er himmelferda naudsynt. Kristendomen er ei forteljing om sambandet mellom himmel og jord. Alt Jesus lærte om å vera menneske, vart teke til himmelen og sameint med Gud. Difor er inkje menneskeleg framandt for Gud.

­­– «Inkje menneskeleg vera meg framandt»?

­– Utsegna er tilskriven den romerske dramatikaren Terents, som levde i tida mellom Det gamle og Det nye testamentet. Eg har tenkt at han var med og bana veg for det kristendomen skulle handla om, at slike tankar alt fanst.

Atterkoma

Truvedkjenninga: «skal koma att derifrå». Jesu atterkome frå himmelen til jorda i dei siste tider har vore ei sentral førestilling i kristendomen og i delar av islam.

– Trur du på atterkoma?

– Atterkoma er kosmologisk teologi, nett som himmelferda. I dag tenkjer eg at atterkoma hender no, at me kvar dag møter Jesus i den fattige og den framande, men eg har kjent på frykta, for i Ten Sing song me songar om å verta latne attende på jorda.

Det er ikkje gospel, men jazz som fyller pausen. Ho held fram:

– Tapsrøynsla som barn svekte objektspermanensen min, «borte, tittei»-læringa, at den andre finst, jamvel om du ikkje ser vedkomande. Eg har hatt, og har nok framleis, problem med å tru at det eg ikkje ser, finst. Formuleringa i truvedkjenninga styrkjer objektspermanensen og er difor god for folkehelsa. I den himmelske rekneskapen vil dei som forlét oss, koma attende, jamvel frelsaren. Seinast i dag har eg hatt ein sjelesyrgjarsamtale om korleis me mistar trua på Gud når me mistar ein av dei kjæraste. Det er naturleg. Det høyrer med. Det er eit språk for botnlaus sorg.

Etter ei ny pause med jazz og lått seier ho:

– Då er vel neste spørsmål om «og døma levande og døde»?

Domen

Truvedkjenninga: «og døma levande og døde». Førestillinga om domedag finst i dennesidige og hisidige, i ytre og indre versjonar, frå Guds trone til Ibsens «å holde dommedag over seg selv».

– Trur du på domen?

– Me seier «skal koma attende og døma levande og daude» i ei erkjenning av at det er naudsynt. Ein rettferdig Gud er naudsynt. Verda treng det. Det er ein fridom i det òg. Eg kan ha trong til å døma somme, men det slepp eg. Somme har trong til å døma meg, og då kan eg kvila i at domen høyrer til Gud, som ser alt, og som ser meg med kjærleik.

Oppstoda

Truvedkjenninga: «oppstoda av lekamen». Den kroppslege oppstoda til Kristus og dei truande heng saman i tradisjonell lære.

– Trur du på oppstoda av lekamen?

– Då kateketen tok oss gjennom truvedkjenninga og kom til «oppstoda av lekamen», vart eg kasta ut av konfirmasjonsundervisinga. Eg hadde ikkje skjøna at dei faktisk meinte det, så eg reiste meg med hakeslepp og spurde: «Kva? Trur de på oppstoda til lekamen?»

– Du hadde alt handsame dei tankane?

– Bakken framføre gravsteinen til bror min hadde ein dag sokke. Eg var vel seks år då og skjøna ikkje kvifor mor mi gret, men far min forklåra at éin dag klappar kista saman og difor græt ho. Eg erkjende at kroppen vert til jord, og når eg hadde nytta så mykje energi på å innsjå det, syntest eg det var ille at konfirmasjonslæraren skulle læra det motsette.

Ho legg til medan ho ler:

– Seinare vart kateketen prest, og me har sidan ledd godt i lag av at då var det eg som underviste han.

– Så kva trur du i dag?

– At oppstoda handlar om lekamen i vid forstand. At energi ikkje vert borte, og at me heldigvis gjev liv til andre ting. Oppstoda til lekamen liknar eg med kjærleiken – ho er ikkje ei rose, men ugras. Ho er oppstand og motstand. Hus kan verta overgrodde av ugras. Kjærleiken vil halda fram i alt.

Etterlivet

Truvedkjenninga: «og evig liv». Førestillinga om eit æveleg liv for det einskilde menneske kom seint i jødedomen, men har vorte dess viktigare i kristendomen og islam.

– Trur du på etterlivet?

– Me veit ikkje noko om det. Det me veit, er at energi aldri forsvinn, at kroppen vert til jord og at minne lever vidare. Menneske som har gått føre, som me seier, kan me kjenna oss knytte til. I det fysiske og i det åndelege har eg von om eit band mellom himmel og jord. I den gamle alterboka heiter det i takkebøna for nattverden: «Me takkar deg for vona om det ævelege livet.» Eg likar at bøna understrekar at det er ei von.

Ho held fram:

– Eg voks opp med mange spørsmål om etterlivet. ­Det tok tid før dei fann bror min, og eg høyrde vaksne seia mykje rart: «Berre ikkje gjedda har teke han.» Andre gonger høyrde eg: «Ikkje ver lei deg. No er jo bror din hjå Jesus.» Eg byrja tenke: Er Gud like dum som dei vaksne, vil eg ikkje ha noko med han å gjera. Samstundes trong eg Gud. Det visste eg. Så då byrja vegen med å finna fram til kva eg sjølv tenkte – ut frå det eg sjølv kjende og hadde røynt.

Helvete

– Trur du på helvetet?

– Då eg skulle skriva hovudoppgåva i Det nye testamentet, gjekk eg til professoren og sa at eg ville finne ut av helvetet. Det var viktigast. Eg kartla dei greske og hebraiske orda som me omsette med helvetet. Det norske ordet er sett saman av to norrøne ord, hel og viti. Hel svarar til det greske ordet for dødsriket, etterlivet, ein stad for alle, eit nøytralt ord. Men viti tyder straff. I motsetnad til engelske hell er norske helvete ikkje nøytralt, men meir eit partisk innlegg, eit uttrykk for ein heilt spesifikk og fortetta teologi, ein teologi som ikkje kan seiast å vera uttømmande for kva Det nye testamente seier om etterlivet.

Me høyrer ljoden av ein mjuk og lågskuldra saksofon. Thorsen legg til:

– Så kva tyder det at Jesus fór ned til denne straffestaden og no har nyklane til han? Grundtvig skriv i ei jolesalme at helvetet skjelv ved ljoden av born som syng. Å nytta kristendomen til å skremma folk med fortaping er vranglære. Eg trur at helvetet er eit bilete, ei forteljing om at det finst vonde stader – inni oss, ute i verda og kan henda i etterverda òg.

Himmelen

– Trur du på himmelen?

– Eg trur alle kjem til himmelen. Himmelen er det siste. Og det fyrste. Det er der me kjem frå. Og det er dit me går. Då far min låg for dauden, hadde han vondt for å sleppa. Han hadde eit sterkt hjarte, kroppen heldt han i gang, og han fann ikkje ro. Eg tok opp att: «Du er døypt, du er Guds barn og no skal du heim til Gud.» Det kvilte han i. Bodskapen til kyrkja er at det ikkje er farleg å døy. Å døy er å venda heim.

– Kva om den sjuke eller dei syrgjande trur på Gud, men ikkje på eit individuelt etterliv?

– Det er forståeleg. Individet er ikkje så viktig etter dauden, trur eg. Tanken på at eg forsvinn som individ, gjev meg ikkje uro. Men eg skjønar at det for andre kan gje sterk uro.

– Kan du gje etterlatne von om at dei får sjå att ein bortfaren?

– Etter det eg veit, har me ikkje auga, så å sjå dei vert vanskeleg. Eg trur me vert sameinte. Det hender stundom når ein lever og når ein er daud òg. I nattverdsliturgien seier me til Gud: «I lag med kyrkjelyden din i himmelen og på jorda vil me sameina røystene våre.»

Det ho vidare seier, tolkar eg, i ljos av heile samtalen, som om ho har eit overindividuelt syn på både etterlivet og truvedkjenninga:

­­– Då eg gjekk på praktikum, høyrde eg for fyrste gong truvedkjenninga som fleirstemt, sameint song. Det berga truvedkjenninga for meg. Eg sluttar meg til henne og nyttar røysta mi, og er med, men eg skjøna at eg lyt vera i lag med fleire for å kunna tru. At eg treng at fleire enn eg gjev røyst til trua. Og eg treng poesien som tonane gjev – soga som ligg i den gamle melodien.