Bokkommentar
Kulturkrigaren
Historikarlauget var i tida etter 1945 eittpartistaten i miniatyr, med Jens Arup Seip som historiefagets svar på Einar Gerhardsen.
I
Jens Arup Seip var den tonegjevande historikaren i Noreg i andre halvdel av 1900-talet. Etter ei opptakt som mellomalderhistorikar slo han seg til med langvarige felttog i Noreg på 1800-talet – og heldt seg der, avbrote av ein og annan polemisk lynkrig inn i samtida. Seip etterlét seg ei elegant formulert nytolking av moderne norsk historie, sentrert om det maktpolitiske spelet: om det å erobre makta og det å halde på henne.
Åsmund Svendsen har med den veldokumenterte og særs velskrivne biografien Jens Arup Seip. Historikeren og hans land (Forlaget Press, 2025) gjeve eit vektig bidrag til norsk intellektuell historie. Med basis ikkje minst i Seips privatarkiv ved Riksarkivet har det vorte eit verdifullt nybrotsarbeid. Særleg sterk vert avdekkinga av Seips rolle i historikarmiljøet.
Seip melde seg for det offentlege ordskiftet fredssommaren 1945 med Et regime foran undergangen, etter «et stille liv» dei føregåande åra, som biografen hans skriv: om føremiddagen i Riksarkivet, om kvelden heime på Oslos vestkant. Boka gjev eit fascinerande innblikk i det gamle regimets siste fase fram mot gjennombrotet for parlamentarismen i 1880-åra. Det heile er konsentrert rundt det politisk-menneskelege dramaet mellom embetsmannspolitikarane Frederik Stang og Ole Jacob Broch, med Venstre-leiaren Johan Sverdrup vakande i kulissane.
Et regime foran undergangen er med Seips stilistiske filigranskunst eit litterært meisterverk som med rette vart løfta inn i Den norske litterære kanon 1900–1960 (2007), i eit eksklusivt skjønnlitterært selskap, frå Olav Duun til Gunvor Hofmo. Rett nok var ikkje studien ein roman, men han var ifølgje litteraturprofessor Erik Bjerck Hagen skriven «på en måte som var en romanforfatter verdig». Det var ei grunngjeving Seip sjølv neppe ville sett pris på. 1800-talet hadde ifølgje historikaren Ernst Sars vore poetokratiets periode, symbolisert ved diktarpolitikarane Wergeland og Bjørnson. Gjennom dominansen litteraturhistoria hadde, vart det eit mishandla hundreår, poengterte Seip: ut med diktarpolitikarane, inn med embetsmannsstatens strategar.
I Et regime foran undergangen introduserte Seip for fyrste gong sitt syn på perioden 1814–1884 som ein «embetsmannsstat»: eit eigenarta regime som fall utanfor vanlege vesteuropeiske forfatningar, med embetsmennene som ein leiande styringselite. Teorien om embetsmannsstaten skulle, som Svendsen påpeiker, verte Seips fremste bidrag til «et norsk begrepsunivers» – ein teori «andre historikere skulle bruke store deler av sitt profesjonelle liv på å utforske, drøfte og til slutt opponere mot». Alt i 1945 hadde Seip vorte Seip: Den venstreradikale historikaren var på ingen måte ei akademisk fredsdue.
Digital tilgang – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
