Per Anders Todal

peranders@dagogtid.no

«Folkhälsomyndigheten har mislukkast – no må politikarane gripe inn». Det var tittelen på ein kronikk i Dagens Nyheter 14. april, signert Lena Einhorn og 21 andre vitskapleg utdanna forfattarar, inkludert fleire professorar i virologi. Talet på koronadødsfall i Sverige var da ti gonger så høge som dei finske i høve til folketalet, og forfattarane tok til orde for langt strengare tiltak. Kritikken vart ikkje berre blankt avvist av Anders Tegnell, men vart òg møtt med rasande åtak frå andre svenske forskarar. Og det vart ikkje lettare å kritisere Folkhälsomyndigheten etter kvart.

Lite rom for kritikk

I ein artikkel i tidsskriftet ScienceMag, ein filial av prestisjetunge Science, fortalde ei rekkje forskarar 6. oktober om eit debattklima med lite rom for kritikk av den svenske koronastrategien. Den belgiske epidemiologen Nele Brusselaers ved Karolinska Institutet i Stockholm var med i same vitskapsforum som Lena Einhorn. Ho vart fleire gonger refsa av leiinga for synspunkta sine, og valde til slutt å forlate Sverige. Andre legar fortalde at dei fekk skarp reprimande fordi dei valde å bruke munnbind på sjukehusa dei arbeidde ved: Det vart sett på som eit brot med den offisielle politikken, trass i at det har vore mange koronautbrot ved svenske sjukehus.

Presset har hatt følgjer. Fleire av deltakarane i Vetenskapsforum Covid-19 har trekt seg frå ordskiftet fordi dei ikkje orka meir. «Kanskje Sverige har for mykje av ein konsensuskultur», sa Göran Hansson, medisinprofessor og generalsekretær i det svenske vitskapsakademiet, til ScienceMag.

Overser vitskapen

Biletet er likevel ikkje entydig, fortel Andrew Ewing til Dag og Tid. Han er professor i kjemi ved Universitetet i Gøteborg, og med i vitskapsforumet. Ewing har kritisert den svenske koronastrategien hardt i Time Magazine og The Lancet.

– Eg har blitt skjelt ut av andre forskarar på Twitter nokre gonger, men eg vil seie at fleire har støtta meg i det stille. Nokre av dei eg respekterer mest fagleg, har oppmuntra meg til å halde fram, sjølv om dei kanskje ikkje har ønskt å gå ut offentleg sjølve, skriv Ewing på epost. Han har òg fått støtte frå leiarane sine ved universitetet.

– Eg veit at eg har vore heldig. Mange andre medlemer i Vetenskapsforum Covid-19 har fått beskjed om å teie, og har blitt indirekte truga med at dei kan misse jobben.

ser ikkje Målet

Det største problemet er likevel at Folkhälsomyndigheten ikkje har vore villig til å diskutere strategien sin, meiner Ewing.

– Det har ikkje vore ein open vitskapleg debatt om dette. Årsaka verkar ganske klar: Folkhälsomyndigheten satsa først på flokkimmunitet og ville ikkje diskutere dette ope. Kva målet deira er no, forstår eg i grunnen ikkje. Men det har ikkje vore rom for vitskapleg debatt med dei som tek avgjerdene nasjonalt.

Ewing nyttar spørsmålet om munnbind som døme: Vitskapsforumet har vist til ei lang rekkje studiar som syner at andletsmasker kan avgrense koronasmitten, utan gjennomslag.

– Folkhälsomyndigheten, det vil seie Anders Tegnell, seier berre at masker ikkje hjelper og at debatten er over. Det er det same med smitte via aerosolar. Folkhälsomyndigheten ignorerer den vitskaplege kunnskapen. Det er ikkje vitskap som ligg bak strategien i Sverige. Den er driven av ego, skriv Ewing.