Per Anders Todal

peranders@dagogtid.no

USA har opna for at Ukraina kan få F-16-fly frå vestlege land i krigen mot Russland. Også Noreg vil bidra med opplæring av ukrainske pilotar og bakkemannskap. Men kor stor skilnad kan desse flya utgjere?

Per Erik Solli er analytikar i Forskingsgruppa for tryggleik og forsvar ved Norsk utanrikspolitisk institutt (Nupi). Han er òg pensjonert oberst frå Luftforsvaret og tidlegare F-16-flygar.

– Kva kan eigentleg F-16-fly bidra med i krigen mot Russland?

– Det kjem an på kva fly ukrainarane får, om det er europeiske F-16A frå 1980-talet eller nyare F-16C frå USA eller andre land. Dei flya Noreg, Nederland og Belgia har, har rett nok blitt oppgraderte undervegs, men det er den førre generasjonen jagarfly. F-16C har fått meir moderne radar og anna utstyr. Men skal du verkeleg vere overlegen mot russisk luftvern og kampfly, må du ha F-35, som er eit femtegenerasjons kampfly

– Fleire ekspertar har peika på at det er avgrensa kva F-16-fly kan bidra med i krigen?

– Det viktigaste bidraget er at dei kan hjelpe til med å forsvare luftrommet over Ukraina. Russarane har brukt missil og dronar i åtak over heile landet. Og i samarbeid med ukrainsk luftvern kan F-16 absolutt bidra med noko.

– Men nytten er mindre i område der russarane har sitt eige luftvern?

– Ja. Langs fronten og i dei okkuperte områda i søraust, der russarane har moderne luftvern som missilsystemet S-400, vil F-16 ha problem med å operere.

– Det er ikkje først og fremst i luftkamp mot russiske fly at F-16 kan vere nyttig?

– Det kjem an på kva russiske fly vi snakkar om. Somme av dei russiske kampflya er over 40 år gamle, andre er nye. I kamp mot dei eldre russiske flya kan F-16 definitivt fungere, men ikkje mot dei mest moderne.

– Korleis er tilstanden for det russiske luftvernet? Somme analytikarar meiner dette er den russiske våpengreina som har klart seg best?

– Også der er det ei blanding av gammalt og nytt. Men dei nyaste og mest kapable delane av luftvernet er ganske avanserte.

– Om Ukraina skal lære opp pilotar og bakkemannskap i å bruke F-16, kor lang tid kan det ta?

– Normalt ville det ta kring to år. Men dette er ikkje normale tider. Vi har sett før at når ein verkeleg må, kan ein klare slikt svært raskt. Det sirkulerer no ein rapport som hevdar at det kan gå på fire månader, men det anslaget er svært usikkert. Og ein skal ikkje berre lære opp pilotar, men også eit stort støtteapparat på bakken. Eg har før sagt at det er urealistisk å innføre F-16 i det ukrainske luftforsvaret samtidig som krigen går føre seg. Men etter å ha fått meir kjennskap til korleis ukrainarane har tenkt å gjere det, er eg meir positiv.

– Kor er det mest truleg at Ukraina kan få F-16-fly frå?

– Dei lettast tilgjengelege no er dei danske og nederlandske flya som er utrangerte på grunn av innfasinga av F-35. Når det gjeld Noreg, er det alt teikna kontrakt om å selje dei 44 brukbare F-16-flya, dei fleste til Romania. Om den kontrakten kan bli heva for å sende flya til Ukraina, er eit politisk spørsmål. Truleg er det intens diskusjon mellom USA og europeiske land for å lage ein felles strategi.

– Russland seier at leveransar av F-16-fly vil vere ei alvorleg eskalering. Er det noko du blir uroa av?

– Nei, nei. Dette er ikkje ei eskalering. Da krigen starta, var kanskje forholdet mellom russisk og ukrainsk flyvåpen ti til éin. Dette er berre ei lita justering som gjer styrkeforholdet litt mindre skeivt. Russarane har protestert mot alle våpenleveransar frå Vesten til Ukraina, men det blir med protestane.

– Ingen av partane har klart å få luftherredøme i Ukraina-krigen. Eventuelle F-16-fly kjem neppe til å endre det store biletet?

– Nei. Dei kan gje Ukraina betre evne til å forsvare seg mot dronar og missil, i alle fall i dei områda som er eit stykke frå fronten. Men F-16-fly er ikkje noko som vil vere avgjerande for krigen.

– Men ukrainske styresmakter legg stor vekt på at dei treng desse flya?

– Det er forståeleg. Dei kampflya Ukraina har, er veldig gamle. Dette er det svake leddet i forsvaret til Ukraina, medan hæren og andre delar av luftforsvaret har fått meir moderne utstyr.

– Jagarfly er òg sårbare: Dei må ha ein stad å lande, og dei er ikkje så lette å gøyme?

– Det er sant. Men etter snart halvtanna år med krig har ikkje Russland klart å øydeleggje heile det ukrainske flyvåpenet. Fastmonterte radarar og andre stasjonære mål er øydelagde, men ukrainarane har vore flinke til å flytte rundt på jagarflya og det mobile luftvernet. Dei har brukt vegar og sivile rullebanar som rullebanar. Og russarane er dårlege på taktisk etterretning, så dei har ikkje klart å finne alle flya.