Kommentar

Bjørn Kvalsvik Nicolaysen

Noreg er eit land med forferdeleg mykje utland. Utettervende har vi alltid vore, mest same kva vi har drive med: falkefangst, tømmerdrift, gruvedrift, fiskeri, sjøtransport og mykje anna. Det fyrste noregskartet er frå 1662 og vart laga av ein hollendar, Johannes Blaeu. Så alt i god tid før vi systematisk skildra vårt eige land, gjorde utlendingar det, og var opptekne av oss.

Der er stor utveksling av termar og omgrep frå mange språk vi har hatt kontakt med gjennom arbeidsliv. Slikt er ikkje berre arv frå sams språklege røter, men er gjensidige gåver språka imellom, der det praktiske livet, ikkje minst handelen, har kravd og krev visse sams forståingsmåtar.

Paradoksalt nok er vi meir isolerte di meir internasjonale vi påstår oss å vere. Europa er stort sett berre kjent for dei fleste gjennom ferieturar – somme tider studieopphald og arbeid. Likevel har talet på elevar som gjerne vil ha framandspråk attåt engelsk, jamt auka over år, om ikkje nett eksplosivt. Men medan interessa mellom studentar fylgjeleg har vore klårt stigande, vert det jamt færre studieplassar.

Dårleg engelsk tykkjest vere det mest utbreidde språket i Noreg. Ein får inntrykk av at politikarane våre tykkjer vi klarar oss med det. Dette er ikkje heilt feil, heller. Somme får strålande internasjonale karrierar, slik utstyrte.

Vi har òg dei som talar retteleg godt engelsk. Våre folk kan somtid briljere meir i engelsk enn mange kollegaer i mange samfunnssektorar i andre land der heimemålet deira også er verdsspråk. Å tvinge desse til å tale engelsk heile tida når vi ikkje skjønar deira språk og kultur, kan opplevast som ei form for maktbruk overfor dei vi møter. Det vert det ikkje nære relasjonar av.

Å ha folk til hjelp som kan syne at vi har respekt for dei vi vil ha samarbeid med, er ofte avgjerande for resultatet. Det går òg hin vegen; makttilhøva kring eit bord er langt på veg avgjorde av kven som rår over det språket som vert nytta, og då er engelsk – same i kva for skikk – svært ofte utilstrekkeleg til at ein nordmann kan skjøne kva som går føre seg.

I andre land vil dei vi møter, gjerne skjøne kven dei møter når vi dukkar opp. Også i næringslivet må ein rett som det er kunne tale saman om kultur, finne møtepunkt for gjensidig forståing. Å filtrere den kulturelle forståinga gjennom dårleg eller god engelsk er ofte ikkje godt nok.

Latinen har hatt ein skrekkens plass i offentleg mytedanning sidan Alexander Kielland skreiv Gift (1883). No kan det verke som om framandspråk skal ta over den rolla. Og det på grunn av ein teknikalitet, nemleg at somme opplever det som ei syndestraff at eleven må «ta igjen» framandspråk om han ikkje har valt det tidlegare.

Å tale (og gjerne skrive) velflytande framandlandske kvardagsspråk er alt anna enn teoretisk kunnskap som står imot praktiske dugleikar. Det handlar sjeldan om å plukke halvgløymde minnebrokkar fram or synapsane. Derimot gjeld det å vere fullt til stades, der og då. Å vere utvungen i eit framandspråk er å vere praktisk effektiv – i kvart møte med det store utlandet vårt.

Bjørn Kvalsvik Nicolaysen er professor i lesevitskap ved Universitetet i Stavanger og fast skribent i Dag og Tid.