Kommentar

Harald Dag Jølle

harald.dag.jolle@npolar.no

Det er mange som ynskjer å skine i glansen av vår namngjetne polfarar, vitskapsmann, humanist og forsvarsven.

Namnet hans blir nytta når ein skal skryte av den norske fredstradisjonen, skipe eit forskingsprosjekt i det nordlege Barentshavet – eller namngje ein fregatt. Og tru meg, nemninga «arven etter Nansen» går ikkje av moten med det fyrste. I år er det 100 år sidan Fridtjof Nansen fekk Nobels fredspris.

Det er lett å bli både fascinert og imponert over alt denne vidgjetne nordmannen rakk i løpet av dei snaue 69 åra han fekk her på jorda. Men skal eg trekke fram éin ting som verkeleg imponerer meg, er det engasjementet hans for dei hungerlidande russarane i kjølvatnet av fyrste verdskrigen. Ikkje berre fordi han berga mange liv. Men fyrst og fremst fordi han ikkje lét seg stoppe av alle dei som meinte at det å hjelpe Russland vart det same som å anerkjenne dei revolusjonære maktovertakarane.

Humanitær kanal

Nansen hadde ein så framtredande posisjon hjå russarane at bolsjevikane, som ikkje anerkjente Folkeforbundet, kunne akseptere hjelp frå det som vart heitande Nansenmisjonen. Slik vart det oppretta ein humanitær kanal inn til styresmaktene – som gav høve til å hjelpe dei sveltande russarane.

Og Nansen sjølv sleppte alt han hadde i hendene, då han forstod det alvoret som utspann seg i aust. Han reiste frå land til land og heldt tallause føredrag for å samle inn pengar – samstundes som han ville overtyde europeiske statsleiarar: «Nå måtte Europas regjeringer trå til», var hans klare bodskap.

Dei måtte slutte å skulde på sovjetregimet og slutte å ri politiske kjepphestar i frykt for å anerkjenne dei kommunistiske styresmaktene i Russland. I Folkeforbundets store sal formulerte han hausten 1921 spørsmålet slik: «Er det et medlem av denne forsamling som er villig til a° si at heller enn a° hjelpe sovjetregjeringen, vil han tillate, at 20.000.000 mennesker lider hungersdøden?»

Reaksjonar

Nansen var som ein «Prest i Menneskelighed», skreiv den danske avisa Politiken, og evangeliet hans lydde: «Mæt de Hungrende! Kled de Nøgne! Hvad du gør mod en av disse mine mindste Smaa, har du ogsaa gjort mod mig.»

Den norske avisa Social-Demokraten heia også på Nansen, og trudde hans «bedske sandhetsord» ville svi for dei som meinte russarane kunne takke seg sjølve, og at svolten eigentleg var «tilpass for sovjetstyret», slik heile den «borgerlige hønsegaard kaklet med – i sin hjerteraahet».

Aftenposten, derimot, tok tydeleg avstand frå Nansen – og skipa sin eigen innsamlingsaksjon. Dei meinte nordmenn heller skulle gje pengar til sveltande fiskarar i Nord-Noreg. Den russiske hungersnauda ville bli permanent så lenge sovjetstyret vart sitjande, meinte avisa.

Det var dessutan ikkje Noregs oppgåve, med sine knappe midlar, å ta ansvar for Russland. Og kva kunne ein uansett «udrette derborte i det ukjendte land»? Så lenge Noreg hadde «nød og elendighed inden sine egne grenser», sømde det seg ikkje å sende maten inn på dei russiske steppene: «Lad os først lindre den nød, vi har i vort eget land.»

Nansen var på ingen måte kommunist – langt ifrå – og han støtta ikkje bolsjevikane. Men han stod rakrygga og talte sitt eige borgarskap og tsarvennlege russiske emigrantar midt imot. Når ein såg folk som heldt på å drukne, måtte ein plukke dei opp av vatnet. Ikkje diskutere politiske prinsipp.

Harald Dag Jølle er historikar ved Norsk Polarinstitutt i Tromsø og fast skribent i Dag og Tid.