Under Francois Mitterrand, som var president frå 1981 til mai 1995, var reform i historiefaget i dei franske skulane ei sak på regjeringsplan. Elevane var i ferd med å missa kunnskapane om Napoleon. I det heile: Namn, konkrete hendingsgangar og dramatiske hendingar vart skuva i bakgrunnen til fordel for dei lange linene: demografiske, økonomiske og teknologiske faktorar i historia.

Vi har fått eit ekko av denne metodetilnærminga i Noreg no. På framsida av Dag og Tid 23. november kan vi lesa at 17. mai blir nærast eit framandord i dei nye planane. Individet og dei konkrete historiske hendingane, kort sagt dei subjektive sidene ved historia, vert borte i skuggeheimen. Dei fleste årstal òg. Inn skal prosessforståing og prosjektarbeid.

I Frankrike var inspirasjonen frå den namngjetne annales-skulen lett å sjå. Der stod dei djupe strukturane over fleire hundreår i fokus. Ekkoet av denne annales-skulen meiner eg vi ser her heime no. Det skjer i form av ei dårleg forstått sosiologisering av historia, eit klassisk 1968-produkt. Systemforståing utan menneske, der kompetansemåla vert generelle og prosessorienterte.

Ei rett nok usjenerøs tolking av denne omlegginga er at faktisk kunnskap må vika for elevar som kan gjera greie for, samanlikna og delta. Men kva for grunnlag har dei for å samanlikna? Her ligg kjernen i kritikken.

Eit feste

Eit døme: No les vi at dei nye undervisingsplanane som er ute på høyring, ikkje opererer med noko skilje mellom norsk og internasjonal historie. Konkrete hendingar er ikkje nemnde og sikra plass på pensum, korkje den franske revolusjonen, imperialismen eller framveksten av velferdsstaten. Gamal historie ligg tynt an.

Her gjeld det å trå varleg. Det har lenge vore eit svakt trekk ved norsk historieskriving at ho har vore så snevert nasjonal. Men barnet må ikkje no bli slått ut med badevatnet.

Alle nasjonar må ha ei forteljing om folket, landet, nasjonen, kulturen og staten. Ei felles referanseramme, eller eit fond av assosiasjonar og grunnleggjande kunnskapar om korleis og kvifor vi er blitt som vi er blitt. 1814, 1884, 1905, 1918, 1940, 1972, 1994.

Utan årstal er vi utan rekkverk. Utan konkret kunnskap om «wie es eigentlich gewesen ist», som Leopold von Ranke sa det, vert vi nomadar på eit stormpiska hav og lette offer for alskens autoritært tankegods.

Dette kan ikkje understrekast for sterkt. Det er rett og slett sjokkerande dersom Noreg vert eit land som ikkje gjev elevane ei samanhengande innføring i vår eiga fortid.

Samanliknande historie

Det inneber ikkje at vi skal vera samde om denne forteljinga. Usemje er livets salt i vitskapen. Difor er den pågåande striden om Marte Michelets bok nett no velkomen. Meir slikt! Meir Terje Tvedt.

Men alle må kjenna til grunndraga i soga om nordmenn før oss, som Edvard Bulls fine lærebok heitte då eg gjekk på gymnaset. Det kan berre lærebøker gje. Og vi må sjå historia til dette aparte landet mot nordpolisen i eit samanliknande perspektiv. Noreg må òg sjåast utanfrå. Fyrst då kan ein verkeleg få fruktbare perspektiv.

Nokre døme: Kvifor fekk til dømes ikkje Noreg ein borgarkrig som i Finland i 1918? Kvifor har vi fått ein meir liberal konservatisme i Noreg samanlikna med Sverige og Tyskland? Kvifor fekk vi i ein «nordisk modell» her, men ikkje i Storbritannia? Kvifor vart 1905 så fredeleg? Det er eit overgrep om ikkje alle elevane skal få høyra ei felles historie om istida, vikingane og mellomalderen.

Elles er eg samd med livsinnstillinga til Aksel Sandemose, som sa at det er fortærande å gå i grava utan å vita kva rumpetroll heitte på oldpersisk…

Prosjektoppgåvene

Eg har nokre røynsler med såkalla prosjektoppgåver. Å setja elevar til prosjektarbeid har nokre gode sider. Det er sunt å henta fram kjelder og utforma ei problemstilling. Men ofte vert det mange «sleeping partners», folk som får andre til å gjera jobben, og som søv seg gjennom arbeidet.

Det er mange elefantar i dette rommet. Trygve Bull skal ha sagt at gruppearbeid er som sauer på den andalusiske høgsletta, dei et ulla til kvarandre.

Og med den endringa som er skjedd med lektorutdanninga – frå embetseksamen til eit femårig pedagogisert hurtigløp – kor sikre er vi på at alle lektorane i dag er gode nok til få så stort ansvar for utveljing og vektlegging av pensum som det nye utkastet til læreplanar legg opp til?

Prosjektarbeid kan lett få utilsikta biverknadar. Elevar frå boklege heimar kan lett sigle gjennom slike prosjekt på basis av den tause kunnskapen dei har med seg heimanfrå. Trening i skriving, i å få interesser og stimulans munnleg gjennom diskusjonar heime.

Dess klarare måla vert sette opp, dess klarare rekkverka vert, dess klarare krava vert definerte og karaktergjevinga skjøna, dess meir rettvist og sosialt utjamnande vil utdanningssystemet verta.

Meir pugg

Eg er herleg reaksjonær: Eg vil ha ein skule der folk tek til seg kunnskap, konkret handfast kunnskap, der dei ven seg til å lesa innanåt, gjerne meir pugg av salmevers, årstal og hendingar. Ein skule der dei kjenner til omgrep og resonnement som vert nytta for å skjøna verda kring oss: demokrati, rettferd, nasjonalisme, fridom, parlamentarisme, autoritet, rasisme og mykje meir. Ein skule der dei kan utforma ei problemstilling kritisk. Og vita kva notabelmøtet på Eidsvoll var.

Fyrst då, etter nokre slike stålbad, kan dei «delta» eller vere i prosessar eller driva med prosjektarbeid utan å utveksla fåkunne. Dei må ha noko å koma med. Slik bagasje er komen for langt ned i desse planane.

Bernt Hagtvet er professor i statsvitskap ved Universitetet i Oslo og Bjørknes Høyskole og fast skribent i Dag og Tid.