Hugskot

Håvard Rem

havard@dagogtid.no

Når ein har levd ei stund, veit ein av røynsle at vekkingar har ei levetid på eit tiår eller to. Sluttfasen er sjeldan eit sjarmerande syn, og det er truleg ein slik me ser no.

At woke-vekkinga er på hell, veit me som har born i tenåra. Grunnverdiane har dei fått inn med morsmjølka, men dei nektar å stå i ein vestleg skammekrok og gjera bot for kolonitida. Fleirkultur er ikkje noko dei drøymer om, men lever i.

Eit anna teikn: Vekkinga vert forkynt av halvgamle byråkratar. Dei nyanselause aktivistane er grå eminensar i statlege riksinstitusjonar. Eit kjent døme fekk me laurdag i Aftenposten då den svenske kunsthistorikaren og avdelingsdirektøren ved Nasjonalmuseet Stina Högkvist skulle grunngje kvifor Christian Krohgs måleri «Leiv Eiriksson oppdager Amerika» (1893) ikkje vil vera å sjå i museet: «Det er et kolonialistisk bilde.»

Vestleg kolonisering stod sentralt i eit liknande døme i Dag og Tid dagen før. Journalisten spurde Pål Kristian Eriksen, seniorkonsulent i Språkrådet og aktuell med boka Språk på sotteseng: «Kva er det som fa°r deg til a° tru at tempoet i den lingvistiske masseutryddinga kan auke i a°ra framover?» Seniorkonsulenten svarte: «Det er det vitskapen fryktar. Etter den vestlege koloniseringa av verda, der ein har fa°tt kolonimaktspra°k som mellom andre engelsk, fransk og portugisisk som politisk er svært sterke i store delar av verda, ser vi at det ga°r ut over urfolksspra°ka og minoritetsspra°ka som blei snakka i desse omra°da.»

Av dei tjue største språka i verda i dag er fem vestlege. Kva med dei femten ikkje-vestlege storspråka? Finn ein ikkje språkdød i kjølvatnet etter utbreiinga av mandarin og arabisk?

Slik spør ein tenåring, men spørsmåla er ikkje woke. Slik arvesynda ligg som ein uuttala premiss i kristentrua, ligg vestleg skuld som ein uuttala premiss i woke-vekkinga – med éin skilnad: Arvesynda er universell, som menneskerettar på vranga, medan woke-skulda er kulturelt og etnisk essensialiserande.

Men om vekkinga er på hell, er det omstridde woke-omgrepet kome for å bli. Heilt i tråd med at ordet er både likt og mislikt, finn ein det i somme ordbøker, men ikkje i andre. Det er med i Det norske akademis ordbok («Riksmålsordboken»), om ein som «har høy bevissthet rundt rasisme og annen urettferdighet i samfunnet (jf. politisk korrekthet)». Det er med i Ordnett (Gyldendal), om ein «som har høy bevissthet rundt rasisme, manglende likestilling og annen sosial urettferdighet».

Førebels finn ein det ikkje i Bokmålsordboka og Nynorskordboka (Språkrådet), men snart dukkar det nok opp der òg, etter det mediale gjennombrotet ordet fekk i veka som har gått. I Natt og Dag vart det nytta redaksjonelt alt i 2017.

Uviljen mot woke-ordet kjem gjerne frå folk som faktisk er woke. Dei meiner at det er betre å drøfta kvar identitetspolitiske sak for seg, utan å samla dei i eit paraplyord som nokre nyttar nedsetjande.

Mange hadde ein liknande uvilje mot eit politisk paraplyord som fekk sitt breie gjennombrot for drygt femti år sidan, i debattar der kolonialisme stod like sentralt som no: reaksjonær.

Hersketekniske merkelappar freistar ein naturlegvis å børsta av seg, men det gjekk ikkje med reaksjonær og går nok heller ikkje med woke.

Ein norsk variant av ordet har lange tradisjonar: vakt. «Ho er vakt», sa ein på 1800-talet om dei religiøst radikale. Sidan vart vakt-metaforen nytta om dei politiske radikale òg, som i tittelen på Dag Solstads AKP(m-l)-roman Gymnaslærer Pedersens beretning om den store politiske vekkelsen som har hjemsøkt vårt land (1982).

Her heime har nok woke-vekkinga meir sams med ei religiøs enn med ei politisk vekking.

Håvard Rem er journalist i Dag og Tid.