Christiane Jordheim Larsen

christiane@dagogtid.no

Denne veka vart det klart at miljøorganisasjonane tapte klimasøksmålet mot staten. Høgsterett meiner at tildelinga av utvinningsløyve i Barentshavet i 2016 korkje braut med miljøparagrafen i Grunnlova eller med den europeiske menneskerettskonvensjonen (EMK).

Hovudspørsmålet var om grunnlovsparagraf 112 om retten til miljø gjev borgarane individuelle rettar som dei kan gjera gjeldande direkte for domstolane. Høgsterett kom samrøystes til at miljøparagrafen må forståast som ein tryggingsventil, der terskelen for at domstolane skal kunne setje til sides eit lovvedtak, skal vere svært høg.

Jørn Øyrehagen Sunde, professor i juss ved Universitetet i Oslo, har følgt med på saka.

– Hadde denne saka noko å gjere i rettssystemet i første omgang?

– Ja, det hadde ho, fordi all maktutøving skal kunne kontrollerast, og det er Høgsterett som til sjuande og sist gjer det i norsk kontekst. Det inneber ikkje at domstolen er ein ideell plass for ei så stor og komplisert sak.

– Kva har dommarane lagt vekt på?

– Når ei sak vert handsama i Høgsterett i plenum, har saka alltid ein politisk dimensjon. Her har dommarane tolka EMK og Grunnlova på ein måte som gjer at klima- og miljøspørsmål i liten grad kan avgjerast i retten. Dommarane har teke brodden ut av det grunnlovsvernet miljø og klima fekk i 2014. Dei ønskjer ikkje at domstolen skal ha ein kontrollfunksjon på dette feltet, om det ikkje er snakk om grove brot på pliktene som følgjer av paragraf 112.

– Kva for praktiske konsekvensar kan denne dommen få?

– Det viktigaste er at miljø- og klimapolitikk enno er eit politisk domene, og at det finst få høve til å gå til åtak på politiske vedtak utan gjennom sivil ulydnad. Domstolane har trekt seg tilbake frå dette samfunnsområdet, utanom i heilt spesielle saker.

– Ein kan jo også stemme fram ein annan klimapolitikk?

– Ja, i den grad klimapolitikk vert eit tema i valkampen. Dette er ei oppmoding til å nytte dei politiske kanalane.

– Trur du dommen vil setje ein stoppar for at liknande saker vert tekne til retten i framtida?

– Eg trur ikkje denne saka er slutt. Høgsterett avviste menneskerettsargumentet og relevansen av Urgenda-saka frå Nederland i 2019 fort. Så lett er det ikkje, for den nederlandske saka er relevant, også i norsk kontekst. Den europeiske menneskerettsdomstolen (EMD) i Strasbourg har nærmast invitert inn saker om klima. Det er stor sjanse for at saka kan verte teken opp der.

– Korleis skil denne dommen seg frå til dømes dommen i Nederland, der miljøgruppa Urgenda vann fram?

– Saka i Nederland var meir abstrakt; ho handla om å setje i gang tiltak for å nå klimamål som er sette. Det same gjaldt i ei sak frå Irland i 2020. Når ei regjering set klimamål, er ho forplikta til å følgje dei. Høgsterett har rett i at saka er annleis, men måten dei i Nederland har tolka menneskerettskonvensjonen på, har relevans på ein heilt annan måte enn det Høgsterett meiner. I Nederland gjorde dei konvensjonen brukbar i retten. Høgsterett har tolka han på ein måte som gjer han ubrukbar, og på ein annan måte enn det Noregs institusjon for menneskerettar har kome fram til. Tolkinga i Høgsterett er problematisk, og det er dette som kan verte prøvd i Strasbourg. EMD har ikkje teke stilling til dette tidlegare, men ei sveitsisk sak skal opp, og det vert spennande å sjå resultatet fram i tid.

– Er det noko som overraskar deg i dommen?

– Ja, eg er overraska over den tolkinga Høgsterett gjer av grunnlovsparagraf 112. At dette skulle vere rekkjevidda av at Stortinget i 2014 tok inn miljøparagrafen, er ikkje berre overraskande, det er sjokkerande. Her bøyer og tøyer Høgsterett rettskjeldene like mykje som regjeringsadvokaten har gjort, for å kome til ein konklusjon eg meiner rettskjeldene ikkje gjev grunnlag for. Eg meiner det er tydeleg at Stortinget i 2014 ønskte at miljøparagrafen skal gje individuelle rettar i mykje høgare grad enn Høgsterett har kome til. Dette diskuterer ikkje Høgsterett godt nok, og det synest eg er sjokkerande. Det vil ikkje seie at det ikkje er mogleg å kome fram til det standpunktet Høgsterett har teke, men det krev ein inngåande argumentasjon.