Klima

Per Anders Todal

peranders@dagogtid.no

Tysdag fekk Noreg den lite ærerike utmerkinga «Dagens fossil» av paraplyorganisasjonen Climate Action Network under klimatoppmøtet i Glasgow. Grunngjevinga er at den norske regjeringa vil halde fram med leitinga etter meir olje og gass. I samband med toppmøtet har Jonas Gahr Støre ført eit meir offensivt forsvar for norsk petroleumsutvinning enn vi er vande med, og han har framstilt oljeindustrien som ein del av løysinga på klimakrisa.

Vi skal ikkje gå i detalj om argumenta til Støre her, men vi kan slå fast at norsk klimapolitikk i mange år har stått i spagat: På eine sida seier norske regjeringar ofte at dei vil gå føre i arbeidet for å bremse klimaendringane, og dei kallar klimatrusselen «vår tids største utfordring». På andre sida er det politisk nær umogleg å trappe ned petroleumsutvinninga, som er den største kjelda til klimagassutslepp i Noreg, og grunnen til at Noreg berre så vidt har klart å redusere utsleppa nasjonalt sidan 1990.

Årsaka er å finne i sjølve den norske samfunnsmodellen, meiner den amerikanske statsvitaren Matto Mildenberger. Han er amanuensis i statsvitskap ved University of California i Santa Barbara og har klimapolitikk som spesialfelt. I boka Carbon Captured: How Business and Labor Control Climate Politics (2020) drøftar Mildenberger mellom anna norsk klimapolitikk.

Norsk modell

Når vi snakkar om «den norske modellen» – eller «den nordiske modellen» – kan det tyde mange ulike ting. Men det Mildenberger siktar til, er først og fremst trepartssamarbeidet mellom arbeidarrørsla, næringsliv og styresmakter i Noreg. Denne modellen har tent Noreg vel på mange vis, understrekar han på telefon frå California.

– Det norske trepartssamarbeidet fungerer godt på ei rekkje måtar: Det har gjort velferdsstaten dykkar sterk, det sikrar stabilitet i økonomien og førebyggjer konfliktar. Men det same systemet blokkerer alle forsøk på å redusere petroleumsindustrien dykkar, seier Mildenberger.

Forklaringa er enkel: Både fagrørsla og næringslivet i Noreg er tett knytte til petroleumsinteressene. Arbeidarpartiet er knytt til fagrørsla, og høgresida er knytt til næringslivet. Da finst det ingen tenkjelege politiske fleirtal som verkeleg vil rokke ved politikken for sokkelen.

– Når Jonas Gahr Støre seier at de treng oljeindustrien for å få til det grøne skiftet, er det berre vikarierande argument for å forsvare eigen industri. Og det er eit døme på korleis Noreg er uvillig til å ta dei vanskelege vala når det gjeld petroleumspolitikken. Også denne regjeringa vil unngå det største tiltaket Noreg kunne gjere på klimafeltet, som ville vere å starte ei nedtrapping av petroleumsindustrien, seier Mildenberger.

– Ingen CO2-avgifter har nokon gong truga oljeindustrien dykkar. I staden har fleire norske regjeringar kome med insentiv for å auke utvinninga, seinast gjennom skattepakka i fjor.

Særsynet Bondevik

Mildenberger meiner det finst eitt interessant unnatak blant norske regjeringar dei siste 30 åra: sentrumsregjeringa til Kjell Magne Bondevik, som styrte frå 1997 til 2000 og var sett saman av KrF, Senterpartiet og Venstre.

– Den regjeringa var ikkje fanga av oljeinteressene på same måte, og ho ufordra industrien meir enn Høgre og Arbeidarpartiet ville gjort. Bondevik-regjeringa ville til dømes utvide CO2-avgifta til industrien på land. Og avgangen til regjeringa på gasskraftsaka i 2000 var talande: Arbeidarpartiet og høgresida felte regjeringa for å få bygd gasskraftverk som ville auke dei norske klimagassutsleppa. Det var den første regjeringa i verda som vart felt på grunn av ei klimasak.

–?Det finst unnatak i biletet du teiknar: Brundtland-regjeringa innførte CO2-avgift på oljeindustrien alt i 1991. Der gjekk regjeringa føre, og det var ikkje populært i næringa.

– Det er sant, men skattane på petroleumsutvinninga var alt svært høge i Noreg, og den ekstra avgifta fekk ikkje avgjerande følgjer for sektoren. Det viktigaste provet på det er at utsleppa frå norsk olje- og gassutvinning er nesten dobla sidan 1990. CO2-avgifta frå 1991 endra ikkje utviklinga.

Rasjonalisering

Norsk klimapolitikk er slett ikkje dårleg på alle måtar, understrekar Mildenberger.

– Noreg er til dømes verdsleiande i overgangen til elektriske bilar. Og kraftforsyninga dykkar er jo allereie utsleppsfri. Noreg vil gjerne gå føre på ei rekkje felt som ikkje trugar petroleumsindustrien. Men det neste steget, å redusere utvinninga på sokkelen, er for vanskeleg. Regjeringa no er ikkje så ulik den siste Stoltenberg-regjeringa, det er same interesse for å verne oljeindustrien.

– Eitt argument frå regjeringa er at norsk gass er med på å redusere kolforbruket i Europa. Kjem det mindre gass frå Noreg, kan det bli brent meir kol, som er verre?

– Det er eit vanleg forsvar frå land som produserer fossil energi. Men produksjonen deira bidreg samtidig til å låse energisystema til fossile energikjelder. Denne debatten handlar uansett ikkje om å stengje ned produksjonen på dagen. Det handlar om Noregs forsøk på å finne nye felt og akselerere petroleumsutvinninga.

Også andre produsentar av fossil energi, som Australia og Canada, nyttar liknande argument for å verke ansvarlege, seier Mildenberger.

– Den norske regjeringa seier at «vi treng petroleumsindustrien for å klare det grøne skiftet», «utvinninga vår er den reinaste», «vi bør vere dei siste som stengjer felta». Men det er ei rasjonalisering, det er ikkje eit seriøst grunnlag for politikken.

Ikkje av seg sjølv

– Og oppvarminga går sin gang. Kva skal til for å endre det politiske biletet du teiknar?

– Det måtte vere ei sentrumsregjering med eit sterkt grønt innslag. Både Arbeidarpartiet og Høgre er for tett knytte til petroleumsinteressene til at dei kan klare å ta grep.

– Men dei oljevenlege partia har eit massivt fleirtal i befolkninga?

– Ja, og slik har det vore i mange tiår. Endringa må kome frå utsida. Om det internasjonale presset blir stort nok og endringane kjem, er Noreg godt posisjonert til å kome gjennom overgangen –?takk vere den norske modellen. Men dei norske leiarane kjem ikkje til å setje i gang den endringa av seg sjølve, meiner Matto Mildenberger.