Per Anders Todal

«Some say the world will end in fire / some say in ice», skreiv diktaren med det høvelege namnet Robert Frost. Båe sider i den debatten har ei poeng, sidan både varme og kulde kan vere dødeleg for menneske. Men skal ein rangere dei to som mordarar, syner statistikken at kalde periodar tek langt fleire liv enn varme periodar gjer. Og slik kjem det etter alt å døme til å vere lenge enno, trass i den globale oppvarminga.

Det kan verke kontraintuitivt at det er slik. Dei store varmebølgjene får mykje merksemd og er utan tvil farlege. Eit gjengs anslag er til dømes at hetebølgja i Europa i 2003 førte til kring 70.000 ekstra dødsfall. Likevel syner altså forskinga klart at kulda kvart år tek mange fleire menneskeliv enn varmen.

I den grad det finst gode tal for dette, er truleg dei beste å finne i oversikta «Planetary Health» publisert av tidsskriftet The Lancet. I ein studie frå 2021 kom forskarane fram til at litt over fem millionar årlege dødsfall var assosierte med såkalla «ikkje-optimale temperaturar». Av desse var omtrent ti gonger så mange dødsfall knytte til kulde som til varme. Men kanskje er ikkje dette så rart: Mennesket er ein art utvikla i eit varmt klima og har ein trivselstemperatur ein stad kring 25 gradar celsius. Dette kan forklare at vi generelt toler varme betre enn kulde.

Men The Lancet-studien har òg andre overraskande funn. Til dømes var andelen varmerelaterte dødsfall høgast i Aust-Europa, medan kulderelaterte dødsfall var relativt flest i Afrika sør for Sahara. Også i ganske varme europeiske land som Portugal syner statistikken at kulde generelt tek langt fleire liv. Det same er tilfelle i India, eit land som er svært utsett for hetebølgjer i dei varme årstidene. Kanskje kan dette forklarast med at vi menneska best taklar det vi er vande med og har bygd husa våre for å tole, anten det er varme eller kulde.

I alle fall: Skal ein spore klimaendringane i slike statistikkar, er det meir i trendane enn i absolutte tal. Og talet på dødsfall på grunn av kulde i verda har gått mykje ned sidan 2000, medan talet på varmerelaterte dødsfall har auka litt. Men verda må bli ein god del heitare før varmen blir ein like effektiv mordar som kulda.