Sofie May Rånes

sofie@dagogtid.no

Kina har hatt militærøving utanfor Taiwan. Øya har sidan 1949 fungert som eit eige land med sjølvstyre, men Kina ser på Taiwan som ein del av sitt territorium. USA seier at dei skal forsvare Taiwan dersom Kina går til angrep. Hans Jørgen Gåsemyr er seniorforskar ved Norsk utanrikspolitisk institutt (Nupi).

– Øvinga som har vore no, er ein respons på at presidenten i Taiwan var på besøk i USA. Kina har stadig vekk liknande øvingar anten som respons på andre ting eller generell signalisering av sine interesser og krav. Det er del av eit vedvarande spel.

– Du har budd i Kina og kan kinesisk. Korleis ser kinesarane på Vestens rolle i Taiwan-spørsmålet?

– For den vanlege kinesaren er det sjølvsagt at Taiwan tilhøyrer Kina. Når kinesiske styresmakter fremjar sine krav om at Taiwan er kinesisk territorium, har det brei støtte i befolkninga. Det er ulike haldningar knytte til kor langt ein skal gå når det gjeld å provosere fram ein militær konflikt. Mange kinesarar vil nok støtte det, andre vil sjå med frykt på kva konsekvensar det kan få. Sett frå Kina er ikkje dette ei sak som Vesten har noko med.

– Det høyrest ut som orda Emmanuel Macron brukte etter besøket i Kina denne påsken. Dette er ikkje vår konflikt, sa han. Har han rett i det?

– Sett på spissen er det iallfall eit utrykk for at verken Macron eller europeiske land generelt har noko ønske om å bli dregne inn i ein situasjon som kan trappe opp konflikten. Eg trur motbøren Macron får etter utsegnene sine, absolutt ikkje er representative for leiinga i dei fleste europeiske land. Mange land er til dømes skeptiske til å ha eit Nato som er meir aktivt i Asia. Dette er noko USA ønskjer, for det vil støtte amerikanske interesser. Det andre Macron sa, som kanskje har fått meir merksemd i USA, er at Europa ikkje skal dilte etter amerikansk politikk, men ha ein sjølvstendig utanrikspolitikk. Det er også linja til Europa generelt.

– Kvifor er Vesten så oppteken av Taiwan?

– Det er det fleire grunnar til. For det første ligg øya utruleg viktig til geopolitisk og strategisk. Det er land i området kring med stor maritim aktivitet, noko som sjølvsagt også betyr mykje for forsvarsstrukturen til USA med sine allierte i tillegg til Nato. Kina er sjølvsagt den store rivalen til USA internasjonalt. For det andre er det ei viktig symbolsk og prinsipiell sak å halde oppe, verne og støtte eit samfunn og eit område som har eit demokratisk styresett. Taiwan er kan hende Asias mest liberale demokrati, og det har ein verdi for demokratiske land. For det tredje har Taiwan ein produktiv økonomi og leverer varer som er særs viktige, til dømes halvleiarar. Og endeleg har USA, heilt sidan Taiwan byrja å fungere som eit eige land i 1949, forplikta seg til å bidra til å unngå at øya skal bli invadert militært av Kina.

– USA sel alt mykje våpen til Taiwan. Kan USA kome til å gi meir enn våpen?

– Biden har vore tydelegare enn tidlegare presidentar på at dei vil setje i verk ein militær operasjon dersom Kina går til angrep. Kva som skal til for at USA faktisk skal støtte Taiwan med meir enn våpen, er framleis ikkje klart, og det er taktisk frå USA, den grensa skal ikkje vere tydeleg.

­– Er det viktig for Noreg kva som skjer mellom Kina og Taiwan?

– Me må følgje med på korleis EU og europeiske land tenkjer og snakkar om Taiwan. Difor er Macrons besøk viktig. Samstundes har Noreg ein stødig politikk knytt til Kina og anerkjente Folkerepublikken Kina allereie i 1950. Noreg har aldri anerkjent Taiwan som eit land.

– Kvifor ikkje?

– Bakgrunnen for det er at Kina har vore og er så krystallklare på kor viktig den saka er, og kor langt dei er villige til å gå dersom land skulle endre politikken sin i det spørsmålet.

– Kvifor er me varsame med å velje side i Taiwan-spørsmålet når me er så tydelege i vårt standpunkt mot krigen i Ukraina?

– Det er fordi Ukraina og Taiwan er to heilt fundamentalt ulike situasjonar som ikkje kan samanliknast. Ukraina har sidan oppsplittinga av Sovjetunionen vore anerkjent som eit suverent og normalt land. Det har ikkje Taiwan.

– Legg me oss flate for Kinas linje?

– Nei, det å utrykkje støtte til korleis Taiwan fungerer i dag, og å understreke betydninga av ei fredeleg utvikling i Asia, betyr også at me kan vere tydelege på at me vil reagere negativt om Kina skulle gå til militært angrep på Taiwan.

– Finst det ei løysing på Taiwan-spørsmålet?

– Dersom alternativet er ein eskalerande konflikt som endar med krig, kan det beste scenarioet no vere å halde på dagens situasjon: at folk på Taiwan får leve fritt og at Taiwan framleis får fungerer som eit land, trass i at det ikkje får offisiell anerkjenning. Men det finst inga enkel løysing, og politikarar i Noreg og andre land som snakkar om enkle grep for å støtte Taiwan, er ikkje realitetsorienterte.