Eva Aalberg Undheim

eva@dagogtid.no

Etter ein for mange ekstra lang sommarferie, startar skulane kringom i landet opp att dei neste to vekene. I alle fall nokre av dei, men kanskje ikkje alle.

Lærarane i Skolenes Landsforbund, Norsk Lektorlag og i Utdanningsforbundet har vore i streik sidan før sommarferien og har varsla opptrapping fram mot skulestart. Det har ikkje vore kontakt mellom lærarane og motparten i KS, som er interesse- og arbeidsgjevarorganisasjon for kommunar og fylkeskommunar, i løpet av sommaren.

Steffen Handal, som leier Utdanningsforbundet, seier strategien for streiken er lagd, men vil ikkje ut med kor mange lærarar og kva skular som kan verte omfatta. Han stadfestar likevel at det kan verte snakk om heile skular.

– Ja, det kan det hende det vert. Vi kjem til å streike det som skal til, men det er vanskeleg no å seie kva det kjem til å innebere, så lenge vi ikkje veit kva KS tenkjer, seier han.

– Går ikkje opp

Det lærarane streikar for, er høgare løn. Dei tre forbunda støtta ikkje lønsavtalen hovudsamanslutningane LO, Unio, YS og Akademikarane vart samde med KS om i mai. Avtalen innebar at snittløna i kommunal sektor auka med 3,84 prosent. Men medan det gav ein grunnlønsauke på 3,1 prosent i snitt for fleire av dei andre store yrkesgruppene i kommunesektoren, utgjorde det ikkje meir enn 2,8 prosent i snitt for dei tilsette i utdanningssektoren, ifølgje Utdanningsforbundet.

Basert på tal frå Det tekniske utrekningsutvalet for inntektsoppgjeret syner Utdanningsforbundet til at lønsauken for dei undervisningstilsette har vore mellom 0,2 prosent og 0,7 prosent lågare enn lønsauken for andre tilsette i kommunesektoren kvart år sidan 2017.

– Vi streikar fordi vi har fått mindre enn alle andre og fordi KS har gjort oss til lønstaparar seks år på rad. Dette skjer samstundes som det er stor lærarmangel i landet. Nesten kvar femte som underviser i norske klasserom manglar lærarutdanning, søkjartala til utdanninga går nedover og fleire av dei som står i yrket vurderer å slutte. Dette reknestykket går ikkje opp, argumenterer Handal.

Dårleg lønsvekst

Som Dag og Tid skreiv om tidlegare i sommar, tente den tradisjonelle lektoren – han som har minst seks år med høgre utdanning – nesten dobbelt så mykje som gjennomsnittsnordmannen i 1977. I dag tener han berre marginalt meir enn han gjorde den gong, medan dei fleste andre yrkesgrupper i same periode har fått fordobla månadsløna.

Ser vi til rapporten frå Det tekniske utrekningsutvalet for inntektsoppgjeret igjen, syner han at tilsette i kommunar og fylkeskommunar mellom 2016 og 2021 hadde ein samla lønsvekst på 15 prosent, medan lønsauken blant tilsette i skuleverk og undervisning isolert i same periode var på 13,9 prosent. Den lågare prosentvise veksten i skuleverk og undervisning gjeld for alle utdanningsnivå, frå ufaglærte til dei med meir enn fire år med universitetsutdanning.

Samla hadde undervisningstilsette i kommunane i fjor ein lønsvekst på 2,3, som var den lågaste prosentvise lønsveksten blant tilsette i alle bransjar, og godt under prisveksten same år, på 3,5.

KS kallar på si side tala Utdanningsforbundet nyttar frå Det tekniske utrekningsutvalet for inntektsoppgjeret lite relevante fordi dei omfattar heile kommunesektoren, inkludert arbeidsgjevarar KS ikkje forhandlar på vegner av.

– KS-områdets eige utrekningsutval utarbeider tal som partane er samde om. Dei syner at grupper med høgare utdanning, inkludert lærarar, har vorte prioriterte dei fem siste åra, skriv Tor Arne Gangsø, som er direktør for arbeidsliv i KS, i e-post til Dag og Tid.

Handal har ikkje sansen for talbruken til Gangsø.

– ­Når KS seier at grupper med høgare utdanning har vore prioritert dei siste åra, fortel dei ikkje at rundt halvparten av desse ikkje er lærarar. Og det er det som er heile poenget vårt, at det er lærarane som gruppe som tapar i lønsutviklinga. Hadde KS hatt rett i påstandane sine om at vi kom godt ut, hadde vi sjølvsagt ikkje teke avgjerda om å gå til streik, seier han.

Dreg opp snittet

I kroner og øre ligg lærarane uansett ikkje på botnen. Der er dei med på å trekkje opp lønssnittet i kommunesektoren, i alle fall dei som har universitets- eller høgskuleutdanning på opp til fire år, ifølgje tala frå Det tekniske utrekningsutvalet. Dei som har meir enn fire år med universitets- eller høgskuleutdanning hadde før lønsoppgjeret derimot ei snittløn som låg 50 000 under andre i kommunal sektor med like lang utdanning.

Når KS har forsvart årets lønsoppgjer i media, er det løna i kroner og øre organisasjonen har synt til. lærarane er blant dei best betalte tilsette i kommunane, og at nyutdanna får eit lønsløft på opp til 30 000 kroner og er blant vinnarane i lønsoppgjeret i år. Ein nyutdanna grunnskulelærarar utan ansiennitet ville vore garantert startløn på 563 800 kroner med lønsavtalen. Samstundes peika han på at garantiløna for lektorar med tilleggsutdanning og full ansiennitet etter same avtale ville verte 698 000 kroner.

– I dei sentrale forhandlingane i kommunesektoren, der KS er arbeidsgjevarorganisasjon, får alle på same utdannings- og ansiennitetsnivå dei same tillegga, seier Gangsø.

Så kvifor skal lærarane ha meir enn andre med same utdanningsnivå? spør vi Handal.

­– Spørsmålet er kvifor lærarane skal ha dårlegare lønsutvikling enn andre. Dei som har kome dårlegast ut over tid, er òg dei med lengst utdanning og lengst ansiennitet. Dette er òg gruppa det er hardast konkurranse om frå andre sektorar. Regjeringsplattformen seier at vi skal ha fleire kvalifiserte lærarar. Vi meiner KS med dette oppgjeret bidreg til det stikk motsette, seier Handal.

– Men om delen med lærarutdanning skal aukast, er det ikkje lurt å prioritere nyutdanna, slik avtalen mellom KS og LO, Unio, YS og Akademikarane legg opp til?

– Jau, om det hadde vore ei reell prioritering, ville det bidrege. Men du gjer ikkje læraryrket attraktivt ved å gjere det til lønstapar seks år på rad og å ramme dei med lengst utdanning og ansiennitet hardast. Det er mange av medlemmene våre som seier dei ikkje kjenner seg verdsette for jobben dei gjer. Det er eit stort problem, og gjev demotiverte lærarar som etterkvart ser seg om etter anna å gjere enn å stå i klasserommet, seier han.

Ifølgje Utdanningsforbundet er dei 30.000 kronene i lønsløft for nyutdanna i realiteten berre ei flytting av ansiennitetstrinn: Tillegget lærarar fram til no har fått ved to og fire års ansiennitet, er lagt til begynnarlønna. Det vil ifølgje forbundet heller ikkje vere av stor betydning for så mange, i og med at fleire alt i dag startar med både to og fire års ansiennitet.

Ulik røyndomsskildring

Det er nesten 40 000 lærarutdanna som har valt seg arbeid utanfor skuleverket, ifølgje tal frå SSB. Samstundes vart 17,5 prosent av årsverka for grunnskulelærarar per fjerde kvartal 2020 fylde av lærarar utan lærarutdanning. Held dei siste tre åras nedgang i søkjartal til lærarutdanninga fram, kan dette talet på sikt verte endå høgare.

Handal er uroa.

– Det finst skular rundt om i landet der 30 til 40 prosent av lærarane i dag er utan lærarutdanning. Det seier seg sjølv at det gjev elevane ei dårlegare opplæring, seier han.

Gangsø i KS er på si side ikkje samd i kriseskildringa frå Utdanningsforbundet. I e-posten til Dag og Tid skriv han at turnoveren blant lærarar er lågare enn i kommunesektoren elles, og at dei som ikkje har lærarutdanning, fyller opplæringslovas krav om å ha tilsvarande pedagogisk kompetanse som lærarar. Han stadfestar likevel at KS vil ha fleire med lærarutdanning i skulen, men syner til at løn berre er éin av fleire faktorar for å få til det.

Handal meiner heller ikkje at lønsutviklinga åleine har skulda for lærarmangelen, men seier løna er viktig.

– Utviklinga kjem av fleire ting, og vi har òg prøvd å ta grep. Vi har støtta å gjere lærarutdanninga til ei utdanning på masternivå, vi har prøvd å få til eit vidareutdanningsløft for lærarar, og vi har vore med på rekrutteringskampanjar. Det einaste tiltaket KS ikkje har vilja prøve, er å auke løna. No er det derimot nok. Dei kan ikkje halde fram å gjere oss til lønstaparar samstundes som lærarmangelen aukar, seier Handal.

– Kva ved løysinga i kommunal sektor er de viljuge til å forhandle vekk for å auke løna for læraren?

– Det er vanskeleg å vere konkret på kva vi vil forhandle om no, i alle fall offentleg. KS må fyrst syne vilje til å kome oss i møte.

– Skulen manglar særleg lærarar med realfagskompetanse. Er de viljuge til å gje dei som har det, ein større lønsauke mot at andre får mindre?

– Eg vil ikkje forhandle gjennom pressa, så kva for grupper vi vil prioritere, får vi kome tilbake til om vi endar opp ved forhandlingsbordet igjen, seier Handal.

37 mot 3

Då lærarane streika i fjor, enda det med tvungen lønsnemnd og om lag same lønsavtale som dei fyrst hadde sagt nei til, berre med verknad frå eit seinare tidspunkt.

Skulle dei tre forbunda i år klare å få KS tilbake til forhandlingsbordet, er det likevel ikkje sikkert dei endar med å få ein betre lønsavtale. Fafo-forskar Kristine Nergaard har ifølgje NTB synt til at det sjeldan er pengar å hente i slike nye forhandlingsrundar.

Det som òg er ei utfordring for dei streikande forbunda, er at dei andre 37 forbunda i kommuneoppgjeret har akseptert avtalen dei sa nei til. Får lærarane ein betre avtale, kan dei andre forbunda krevje å få det same.

– Gjer ikkje dette det vanskeleg for dykk å få meir?

– Jau, men det er viktig å hugse at det no er tre forbund som har sagt nei, og dei tre forbunda er i tre ulike hovudsamanslutningar. KS har altså lagt seg ut med forbund i både LO, Unio og Akademikerne og bør tenkje seg om, seier Handal.

– Samstundes har styreleiaren i LO-kommune sagt til Klassekampen at LO-forbunda har fått gjennomslag for dei viktigaste krava dei hadde til lønsoppgjeret. Kjenner de dykk svikta?

– Eit tariffoppgjer er til dels alles kamp mot alle, og at dei som har fått mykje, aksepterer resultatet, er ikkje så overraskande.

– De har sjølv akseptert forhandlingsresultatet fleire av dei siste åra. Har de ikkje då litt av skulda for at de har vorte lønstaparar?

– No streika vi jo i fjor, og vi har streika tidlegare – for fleire år sidan. Samstundes er det vanskeleg når det er så mange andre grupper som òg er avhengige av lønsauke. I lønsforhandlingane gjennom Unio har vi stilt oss solidariske med andre grupper opp gjennom åra. Eg skal ikkje avvise at vi kunne gjort ting annleis, og vi skal sjølvsagt drive sjølvransaking, men hovudproblemet er at vi har ein motpart som ikkje har synt vilje til å satse på læraren, seier Handal.

– Det er uheldig om tariffoppgjeret bidreg til at vi får færre kvalifiserte lærarar. Det kjem til å gå ut over alle, legg han til.

Ingen garanti

Ein streik kan på si side òg gå utover mange, og det etter to år med pandemi og ein ekstra lang skulesommarferie, som for nokon endåtil har vore prega av ein annan streik.

– De er ikkje redde det er vanskeleg å få sympati for ein lærarstreik no?

– Vi vel sjølvsagt ikkje streik med lett hjarte, men eg håpar folk skjønar at lærarmangel er ei krise som rammar barn og unge, og at politikken KS fører, aukar problemet snarare enn løyser det. Betydninga av utdanninga til barn og unge vart jo svært synleg under pandemien. Eg trur fleire har fått augo opp for kor viktig skulen er, og håpar det kan bidra til ein viss sympati for kampen vi fører.

Dei streikande forbunda organiserer lærarar og anna undervisningspersonell ved så vel barnehagar som ved høgskular og universitet.

– Er det nokon som kjem til å verte skjerma når streiken vert trappa opp?

– Det har eg ikkje lyst til å seie noko om no, seier Handal.

– Kan du ikkje eingong garantere at fyrsteklassingane vert skjerma?

– Nei, det kan vi ikkje.