Per Anders Todal

peranders@dagogtid.no

Det islandske selskapet Samherji er skulda for å ha betalt store pengar under bordet for fiskerettar i Namibia. DNB skal ha overført 640 millionar kroner for Samherji til skatteparadiset Marshalløyane, pengar som kan ha blitt brukt til muting. To namibiske statsrådar er sparka, toppsjef Thorsteinn Már Baldvinsson i Samherji er suspendert, og DNB skal granske si eiga rolle i skandalen.

Gunnar Grytås er journalist og forfattar og har mellom anna skrive boka Kvotebaronar om fiskeripolitikk.

– Kva slag selskap er eigentleg Samherji, som starta dette rabalderet?

– Det er eit fiskeriselskap som er langt mektigare på Island enn til dømes Kjell Inge Røkke og Aker var i dei norske fiskeria. Samherji er eit av dei største fiskerikonserna i Europa, med aktivitet i ei rekkje europeiske land, og ein av dei store aktørane på kjøp og sal av fiskerettar i verda. På Island er bindingane mellom finans og fiskeri mykje tettare enn i Noreg. Samherji-sjef Thorsteinn Már Baldvinsson var styreleiar i Glitnir da finanskrisa braut ut. Om Samherji har brukt DNB til kvitvasking, kan det tyde på at bankane på Island omsider blir betre overvakt – både heime og ute.

– Samherji har vore store i fiskeria i Namibia?

– Namibia er noko av eit unnatak i Afrika, fordi landet klarte å få ganske bra kontroll med forvaltinga av fiskeria. Noreg gav bistand til oppbygginga av både fiskeriforvaltinga og kystvakta i Namibia i 1990-åra. Elles var normalen i Afrika at europeiske land kjøpte fiskerettar på billigsal, ein praksis som har fått mykje kritikk. Namibia fekk betre kontroll med ressursane sine, og såg ut til å kunne bli ein vellukka fiskerinasjon. Men no ser det ut som korrupsjonen har kome inn der òg.

– Det er lang historie for at vestlege reiarlag mutar afrikanske politikarar for å få tak i fiskekvotar?

– Ja. Og vi skal hugse at i norsk næringsliv var utgifter til å «kjøpe seg inn i utlandet» grunnlag for skattefrådrag fram til 1995. I Noreg vart det ikkje straffbart å bestikke utanlandske tenestemenn før i 1999.

– Internasjonal fiskeindustri er spesielt utsett for korrupsjon, sa Eva Joly nyleg til Fiskeribladet. Har du same inntrykk?

– Eg veit ikkje om fiskerinæringa er meir utsett enn andre bransjar. Men investeringar i fiskekvotar kan gje stor profitt. For nokre år sidan tok Verdsbanken til orde for eit internasjonalt regelverk for handel med «fiskeritenester», og her var det først og fremst fiskekvotar og fiskerettar dei sikta til. Banken meinte internasjonal kvotehandel kunne vere like lønsamt som omsetning av fangstane. Etter kvart som den nasjonale kvotehandelen stongar i taket, veks behovet for ein global marknad.

– Det er ein historisk ironi her: Islandske fiskarar kjempa heroisk mot britiske trålarar i torskekrigane i 70-åra. No driv islandske reiarlag med trålimperialisme andre stader i verda.

– På 1970-talet forsvarte islendingane eigne fiskeressursar og fiskerigrense med våpenmakt. No undergrev dei ressursforvaltninga i andre land med pengemakt. Og det skjer ikkje berre under islandsk flagg. Samherji er posisjonert i andre selskap i ei rekkje EU-land og har òg makt over fiskeripolitikken til EU.

– Samherji er òg ein mektig aktør i islandsk politikk?

– Det er vanskeleg for politikarane å rokke ved posisjonen til Samherji på Island. Sidan finanskrisa i 2008 har fleire islandske regjeringar prøvd å ta attende kontrollen med fiskeressursane frå private hender, men dei fekk det ikkje til. Om dei skulle ta attende fiskekvotane, ville bankane ryke overende på nytt, fordi så mykje pant er bunde opp i kvotane.

– «Samherji gjer kva som helst for å få tak i andre lands naturressursar», har varslar Jóhannes Stefánsson sagt. Det gjeld truleg ikkje berre Samherji?

– Dette er ikkje uvanleg i fiskerinæringa. Før vi fekk havretten og dei økonomiske sonene var det store fjernfiskeflåtar som jakta ressursane på alle hav. Utanlandsinvesteringar i fiskerettar er framleis lukrativt mange stader, og det har vist seg svært vanskeleg å krevje inn noko av ressursrenta i form av skatt.

– Samherji er òg storeigar i det norske Nergård-konsernet, som er nest størst på kvitfisk i Noreg. Nergård har fått kritikk for å erstatte norske arbeidsfolk med austeuropearar på korttidskontrakt. Men det er ikkje noko uvanleg i denne bransjen?

– Det er svært utbreidd. Alt i 2011 utgjorde utlendingar kring 30 prosent av arbeidsstokken i fiskeindustrien på land i Noreg, og det har vore mange tilfelle av sosial dumping. Norsk fiskeindustri har gjort seg avhengig av billig og fleksibel importert arbeidskraft. Fiskeflåten heng litt etter, men det kjem nok her også.