Terrorisme

Eva Aalberg Undheim

eva@dagogtid.no

Det gjekk ikkje lang tid frå grunnleggjaren og leiaren av jihadistgruppa og terrororganisasjonen IS, Abu Bakr al-Baghdadi, vart erklært død, til det vart meldt at ein ny IS-leiar, Abu Ibrahim al-Hashimi al-Qurayshi, var utpeika.

Sjølv om drapet på Baghdadi vert vurdert som viktigare enn drapet på Osama bin Laden i 2011, er det heller ikkje mange terrorforskarar som har støtta opp om erklæringa til Donald Trump, at verda er ein sikrare stad utan Baghdadi. Tvert om er det fleire som ser det som truleg at IS vil kome sterkare tilbake, kan hende som ein endå farlegare terrororganisasjon enn før.

Større og sterkare

Alt i 2015, då kalifatet enno var i vekst i Irak og Syria, byrja IS å spreie leiarskapen og byggje seg opp i nye område for å gjere seg mindre sårbar. Det seier den svenske terrorforskaren Magnus Ranstorp. Han har fortalt Aftenposten at IS truleg ikkje kjem til å forsvinne i hans levetid.

Ifølgje den USA-baserte tenkjetanken Institute for the Study of War rår jihadistgruppa i dag over 14 aktive provinsar, der ho har nettverk og kan drive operasjonar. Provinsane finst i land som Afghanistan, India, Pakistan, Somalia, Nigeria, Filippinane og Tyrkia. I tillegg har organisasjonen framleis sterkt feste i Irak og Syria.

Ein rapport frå den USA-leidde militærkoalisjonen for å kjempe ned IS i Irak og Syria, Combined Joint Task Force, synte at terrororganisasjonen tidlegare i år framleis hadde mellom 14.000 og 18.000 aktive krigarar i dei to landa. Vi skal ikkje meir enn fem–seks år tilbake i tid før det same talet var rundt 1000, ifølgje USAs antiterrorsjef Russel Travers.

IS er òg langt sterkare i dag enn det forgjengaren Al Qaida var då amerikanarane trekte seg attende frå Irak i 2010 og 2011. Då gjekk det som kjent berre tre år før IS kontrollerte eit større territorium og erklært ein eigen islamsk stat. Ifølgje Institute for the Study of War har jihadistgruppa no musklar nok til å kunne reise seg mykje raskare og til eit endå farlegare nivå.

Fleire åtak

Seniorforskar Petter Nesser ved Forsvarets forskingsinstitutt (FFI) har kartlagt jihadistiske terroråtak i Europa frå 1994 og fram til i dag. Han meiner trusselen frå IS i Europa har gått mindre tilbake enn mange er klare over: Talet på åtak i Europa har heilt klart gått ned og vart meir enn halvert frå 2017 til 2018. Samstundes stoppar europeiske tryggingstenester mange åtaksplanar. Den totale åtaksaktiviteten i Europa, inkludert både åtak og avverja aksjonar, var faktisk høgare i 2018 enn i noko år før 2015. Nesser seier det er viktig å vere klar over at nedgangen i talet på åtak den siste tida, kjem etter rekordhøge trusselnivå.

– Fleire døydde av jihadistisk terror i dei tre åra mellom 2014 og 2017 enn i dei føregåande 20 åra samla, og jihadistrørsla har aldri vore så stor som då IS var på det sterkaste, seier han.

Så langt i år har det lukkast europeisk tryggingsteneste å stoppe minst seks planar om terroråtak i Europa, i hovudsak frå IS-sympatisørar.

Samstundes har IS no auka åtaka utanfor Europa. Nesser seier det er auka aktivitet i Sahel-regionen, i Afghanistan og på Filippinane i tillegg til at det framleis er høg åtaksaktivitet i Syria og Irak. IS har òg hevda å stå bak terroråtaka som tok meir enn 320 liv på Sri Lanka i påsken.

Nesser ser det som truleg at IS kjem til å kome sterkare tilbake.

– Det å tru at ikkje IS framleis utgjer ein trussel og på sikt kan kome til å auke opp mot nivå vi har sett tidlegare, vil vere naivt, seier han.

At vi ser og høyrer mindre til IS, vil heller ikkje seie at terrororganisasjonen har redusert den strategiske bruken av propaganda via nettet, ifølgje Nesser.

– IS er mindre tilgjengeleg og mindre synleg no som følgje av mottiltak frå både statar og nettselskapa, men propagandaapparatet er framleis i sving på andre og mindre tilgjengelege plattformer som er vanskelegare å sensurere og å overvake, seier han.

– Kvar er IS sterkast i dag?

– Vi veit at aktiviteten har gått opp i Sahel og i Afghanistan, men kor sterkt IS er her, jamført med kjernegruppa i Syria og Irak, er vanskeleg å seie. Men det er framleis både nettverk og sovande celler i Midtausten-regionen.

– Kan lukkast

Det er heller ikkje slik at kaoset IS voks fram frå, ein region med sekteriske konfliktar, svake og økonomisk mislukka statar og fattigdom, har betra seg.

Den amerikanske tilbaketrekkinga frå Syria og den påfølgjande tyrkiske invasjonen nordaust i landet nyleg kan ha gjeve IS større høve til å kunne mobilisere, ifølgje Nesser.

Kurdiske soldatar har måtta forsvare eigne område i staden for å vakte leirane der opp mot 12.000 IS-krigarar har sete fanga, og det er meldt at fleire hundre har klart å flykte.

Det var nett eit slikt scenario tenkjetanken Institute for the Study of War åtvara mot i ein rapport i sommar.

– IS kjem til å prøve å gjenopprette territorial kontroll i Irak og Syria. Dei kjem truleg til å lukkast dersom USA trekkjer seg ut, heiter det i rapporten.

Og skulle organisasjonen lukkast, kjem det til å medføre nye bølgjer av IS-åtak i Europa, ifølgje rapporten.

Tenkjetanken legg til grunn at ny framgang for IS kjem til å vere verre og meir øydeleggjande enn i 2014. Noko av årsaka er at dei eksterne nettverka utanfor Irak og Syria bidreg med ressursar inn i opprøret i desse landa og kan vere med på å gje organisasjonen større slagkraft globalt.

– Svakare samband

Det er ikkje mykje som er kjent om den nye IS-leiaren Abu Ibrahim al-Hashimi al-Qurayshi, anna enn at han har erfaring frå å kjempe mot USA. Etter namnet å døme kjem han frå den same klanen som profeten Mohammed.

I videoen frå IS der Qurayshi vert presentert, vert det åtvara om at terrororganisasjonen kjem til å hemne Baghdadis død og utføre nye åtak.

Ifølgje Nesser er det for tidleg å seie korleis IS organiserer seg og prioriterer ressursane framover, og om dei kjem til å prioritere å gjennomføre åtak i Vesten eller konsentrere innsatsen til lokale kampar i land utanfor Europa.

Han seier det gjennom åra har vore ei utvikling i måten terroråtaka frå IS er gjennomførte på. Medan det i 2014 og 2015 vart gjennomført ei rekkje aksjonar og terrorplanar som hadde direkte band til IS-organisasjonen i kjerneområda, har det i takt med mottiltaka mot nettverka i Europa og straffeforfølginga av framandkrigarar vorte svakare samband mellom organisasjonsnettverket og dei som gjennomfører åtaka.

– Det vart ganske tidleg snakka om at åtak i Europa fyrst og fremst var gjennomførte av IS-sympatisørar som ikkje hadde band til organisasjonen. Det var ikkje så sant før 2017, men det vart gradvis meir sant i 2018 og 2019, seier han.

Vurderer samarbeid

Eit anna ope spørsmål, ifølgje Nesser, er om organisasjonen kjem til å prøve å alliere seg meir med andre jihadistgrupper eller ikkje.

Nett det vert det òg spekulert i som følgje av at Baghdadi vart funnen og drepen i byen Idlib, nord i Syria, langt unna det som har vore kjerneområdet til IS. Området han vart funnen i, er ifølgje Economist dominert av ei gruppe med tilknyting til Al Qaida, gruppa Baghdadi sjølv braut med i 2013. Det kan bety at han utforska høva for å nærme seg Al Qaida igjen.

Nesser seier at ein mogleg allianse med Al Qaida kan tilføre organisasjonen ressursar og kompetanse, og i teorien skape ei sterkare gruppe enn det IS og Al Qaida var kvar for seg. Samstundes trur han at ein slik allianse er noko både regionale regime og vestlege land vil setje inn mykje ressursar for å kjempe mot, slik at gruppene òg kan tape på det totalt sett.

– Samstundes kjem alliansar til å innebere interne brytingar rundt strategiar og taktikkar. Det som kjem ut i andre enden av ei samanslåing, kan dimed kome til å sjå annleis ut enn det Al Qaida og det IS vi kjenner i dag, seier han.