JavaScript is disabled in your web browser or browser is too old to support JavaScript. Today almost all web pages contain JavaScript, a scripting programming language that runs on visitor's web browser. It makes web pages functional for specific purposes and if disabled for some reason, the content or the functionality of the web page can be limited or unavailable.

Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

HelseSamfunn

Antibiotikajakta

Innan 2050 kan antibiotikaresistente bakteriar drepa like mange menneske som kreft. No jaktar forskarane nye antibiotikum.

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen
Stadig fleire bakteriar er i ferd med å utvikla motstandskraft mot antibiotikum. Kva er det som skjer?

Stadig fleire bakteriar er i ferd med å utvikla motstandskraft mot antibiotikum. Kva er det som skjer?

Foto: Boris Zerwann/AdobeStock

Stadig fleire bakteriar er i ferd med å utvikla motstandskraft mot antibiotikum. Kva er det som skjer?

Stadig fleire bakteriar er i ferd med å utvikla motstandskraft mot antibiotikum. Kva er det som skjer?

Foto: Boris Zerwann/AdobeStock

12392
20240119

Antibiotikaresistens

Antibiotikum er eit av dei viktigaste legemidla våre.

Antibiotikum drep bakteriar og stansar bakterieinfeksjonar.

Fleire bakteriestammar har vorte motstandsdyktige mot antibiotikum – dei har vorte antibiotikaresistente.

Gjennom prosjektet «Swab and Send» søkjer forskarar ved Liverpool School of Tropical Medicine (LSTM) å finna nye typar antibiotikum som kan drepa resistente bakteriar.

12392
20240119

Antibiotikaresistens

Antibiotikum er eit av dei viktigaste legemidla våre.

Antibiotikum drep bakteriar og stansar bakterieinfeksjonar.

Fleire bakteriestammar har vorte motstandsdyktige mot antibiotikum – dei har vorte antibiotikaresistente.

Gjennom prosjektet «Swab and Send» søkjer forskarar ved Liverpool School of Tropical Medicine (LSTM) å finna nye typar antibiotikum som kan drepa resistente bakteriar.

Helse

redaksjonen@dagogtid.no

Då amerikanske soldatar gjekk i land på Ohama Beach på D-dagen, 6. juni 1944, tok dei ikkje berre med seg freden og fridommen til Europa. Dei tok også med seg ein mirakelkur mot bakterieinfeksjonar. Dei hadde med seg penicillin.

Penicillin var det første såkalla antibiotikumet i verda, eit legemiddel som drap bakteriar og slik redda menneske frå bakterieinfeksjonar. Før krigen tok slike infeksjonar fleire menneskeliv enn nokon annan sjukdom. Med penicillin kunne ein stansa infeksjonane og gjera menneske friske igjen: Der tyske soldatar låg i månadsvis på lasarettet etter sjølv lette infeksjonar, trong amerikanske soldatar berre ei sprøyte i armen for å kunna slåst vidare. Penicillinet var ein stor propagandasiger.

Penicillin og antibiotikum forandra verda. Barnedødstala stupte, sjukdommar som før hadde vore døyelege, var brått lette å lækja. Helsevesenet forandra seg for alltid. Med antibiotikum på resepten kunne legane gjennomføra stadig dristigare operasjonar: Lunge- og hjartetransplantasjonar vart mogleg, implantat kunne erstatta øydelagde bein, skuldrer og armar. Faren for postoperative infeksjonar stupte.

Men noko er i ferd med å skje med mirakelkuren. Stadig fleire bakteriar er i ferd med å utvikla motstandskraft mot antibiotikum. Kva er det som skjer?

700.000 døyr

På Universitetet i Liverpool sit ein mann som forskar på nettopp det. Førsteamanuensis Adam Roberts leier eit prosjekt der ein no leitar etter nye antibiotikum som kan erstatta dei gamle.

– I mange år brukte ein altfor mykje antibiotikum og ein brukte antibiotikum feil, seier Roberts.

Slik vart fleire og fleire bakteriar motstandsdyktige mot antibiotikum, dei vart resistente.

Adam Roberts leier eit prosjekt der dei no leitar etter nye antibiotikum som kan erstatta dei gamle.

Adam Roberts leier eit prosjekt der dei no leitar etter nye antibiotikum som kan erstatta dei gamle.

Foto: Liverpool School of Tropical Medicine

I dag finst det knapt noko sjukehus i heile Europa som ikkje har opplevd smitten av resistente bakteriar. Tusenvis av pasientar blir lagde inn kvar dag på sjukehus over heile verda. Lungeinfeksjonar, sårinfeksjonar og postoperative infeksjonar har vorte vanskelege å behandla igjen. Også her heime i Noreg tek resistente bakteriar liv.

Universitetssjukehuset Nord-Noreg, Oslo universitetssjukehus (Ullevål) og Haukeland sjukehus i Bergen har alle hatt utbrot av resistente bakteriar. Men til no har dei klart å kvela utbrota og stansa den lokale smitten. Ute i samfunnet er det annleis. Resistente bakteriar breier seg frå land til land som eld i tørt gras.

Skulle antibiotikuma slutta å verka, kan legevitskapen bli sett 100 år tilbake i tid. Og det er nettopp det som er i ferd med å skje. Ein etter ein har sjukdommane frå mellomkrigstida komme tilbake: tuberkulose, kolera og infeksjonar av mange ulike slag er på frammarsj. Antibiotikuma klarer ikkje å knekkja dei lenger.

På verdsbasis døyr no 700.000 menneske av antibiotikaresistente bakteriar kvart år. Framskrivingar frå det amerikanske helsedirektoratet anslår at 10 millionar menneske kan døy av desse infeksjonane innan 2050. I USA åleine er multiresistente bakteriar alt årsak til 2 millionar infeksjonar og 23.000 dødsfall i året. Til samanlikning tek hiv/aids årleg 6700 menneskeliv i USA. Kostnadene for å behandla pasientane er enorme.

I 2016 hadde problemet vorte så stort at det vart teke opp i FNs generalforsamling.

Finn antibiotikum

Forskinga til Adam Roberts er eit svar på FNs initiativ. For åtte år sidan starta han prosjektet Swab and Send. Prosjektet gjer det mogleg for vanlege menneske å samla inn eige prøvemateriale for å få det analysert med tanke på å finna nye antibiotikum: For 30 pund, rundt 300 kroner, fekk deltakarane ein pakke med vattpinnar kvart sitt vesle plastrøyr til å samla prøver i og ein frankert konvolutt. Målet er å samla inn prøver frå ulike miljø, der bakteriar konkurrerer om næringsgrunnlag.

– Dess skitnare miljøet er, dess større er sjansane for å finna noko, forklarer Roberts.

Eg har snakka med han før, då eg for nokre år sidan skreiv ei bok om antibiotikaresistens. Opphavleg starta Roberts prosjektet som ein måte å bevisstgjera folk om antibiotikakrisa på: «Det neste antibiotikumet kan komma frå mikrobar som bur bak i skapet ditt, i søppelbøtta di, eller på mobiltelefonen din», kan ein lesa på nettsida til prosjektet. Målet var å setja folks fantasi i sving og skapa engasjement for å finna nye antibiotikum. Responsen har vore over all forventing.

Dei siste åra har Roberts og teamet hans analysert titusentals prøver. Og det har gitt resultat.

– Me har funne ei handfull komponentar som aldri er funne før, seier Roberts.

– Det er komponentar som er aktive og drep fleire sjukdomsframkallande bakteriar, seier han.

Prøvene er tekne frå eksotiske og rare plassar, som eit walisisk skiferuttak, skite birøktarutstyr, ei 70 år gammal oppvaskskål og til og med nokre gamle støypejernsrøyr i den amerikanske byen Boston.

– Ei av dei mest interessante prøvene me har fått inn, kom frå eit barns trampoline, seier forskingsleiaren.

Eit anna viktig funn vart gjort på ein sliten pengesetel i Egypt. Universitetets folkefinansieringskampanje og facebookside er ein moderne versjon av antibiotikajakta på 1950-talet.

Adam Roberts leier eit prosjekt der dei no leitar etter nye antibiotikum som kan erstatta dei gamle.

Adam Roberts leier eit prosjekt der dei no leitar etter nye antibiotikum som kan erstatta dei gamle.

Foto: Liverpool School of Tropical Medicine

Gullalderen

Etter at Alexander Flemming hadde funne det første antibiotikumet, penicillin, i ein sopp, forstod forskarane at dei kunne leita etter fleire antibiotikum frå andre bakteriar og soppar. Åra frå 1945 til 1965 blir gjerne kalla antibiotikumets gullalder, då farmasiselskapa kappast om å finna ny antibiotikum.

Penicillin drep runde bakteriar, såkalla kokkar, som stafylokokkar og streptokokkar. Andre antibiotikum kjem også frå naturen, som tetracyklin, eit stoff botanikaren Benjamin Minge Duggar fann i ein bakterie i ei jordprøve teken utanfor Universitetet i Missouri.

Dei første antibiotikuma var så vellykka og lønnsame at fleire selskap byrja å leita etter meir. Bristol-Myers, no Bristol-Myers Squibb, sende i 1951 ut ein ferdig frankert konvolutt til alle som fekk årsrapporten til selskapet. Saman med eit eige notat vart aksjonærane bedne om å senda inn små jordprøver til selskapet, slik at ein kunne søkja etter fleire antibiotikum.

Eli Lilly fekk til ein samarbeidsavtale med ei gruppe misjonærar, som fekk med seg bomullspinnar og testrøyr når dei drog til land i Asia, Afrika og Latin-Amerika. Slik håpa Eli Lilly å få inn eksotiske prøver som inneheldt lovande antibiotikum. Mange av desse søka gav fleire antibiotikum som er viktige den dag i dag. Frå Filippinane fekk ein erytromcin, frå jungelen i Borneo fekk ein vancomycin, og frå foten av Ararat-fjellet daptomycin.

Men så snart legevitskapen hadde funne eit nytt antibiotikum, fann bakteriane ein måte å få bukt med dei. Alt i 1942 vart det oppdaga resistente stammar av stafylokokkar hos pasientar som hadde vorte behandla med penicillin. Og så snart penicillin kom i kommersiell bruk etter krigen, auka talet på infeksjonar med penicillinresistente stafylokokkar.

Sidan er det funne bakteriar som er resistente mot alle typar kjende antibiotikum.

Samtidig stansa arbeidet med å finna nye antibiotikum nesten heilt opp. Selskap og vitskapsfolk fann etter kvart dei berre dei same typane verkestoff om igjen og om igjen. Då Selman Waksman og Albert Schatz oppdaga streptomycin, som kan kurere tuberkulose, hadde dei først undersøkt 10.000 ulike prøver. Pfizer gjekk igjennom meir enn 130.000 prøver før dei fann terramycin.

I løpet av 1960-talet gav mange selskap opp jakta på nye antibiotikum. I staden byrja dei å vidareforedla og laga syntetiske komponentar av dei gamle. Frå 1940 til 1970 vart meir enn eit dusin ulike klassar av antibiotikum oppdaga, utvikla og tekne i bruk. Sidan den gong har nesten alle ny antibiotikum vore variantar av dei gamle.

Utan nye antibiotikum til å stansa dei byrja dei resistente bakteriane å spreia seg.

– Bakteriar i havet, eller i kloakken, kan ha utvikla heilt andre våpen enn bakteriane i jorda. Det er mogleg å finna ulik kjemi overalt.

Adam Roberts, førsteamanuensis

Dyrt å utvikla

Eg spør Adam Roberst kvifor han trur han vil lykkast der farmasiselskapa gav opp.

– Først og fremst fordi me har ein heilt annan teknologi i dag som gjer det mogleg å gensekvensera komponentar veldig raskt. Det andre er at me leitar på nye stader. På 50- og 60-talet var dei primært opptekne av å undersøkja bakteriar frå ulike jordprøver, forklarer Roberts.

Han fortel at dei har funne hundrevis av komponentar som drep resistente bakteriar. Fem av komponentane dei har oppdaga et heilt nye for vitskapen og aldri funne før.

– Spørsmålet me må finna ut av, er om dei kan brukast som medisin, at dei ikkje er giftige for menneske, seier han.

– Det er svært sannsynleg at mange av komponentane me har funne, er giftige, og då kan dei ikkje brukast som medisin. Men kanskje er me heldige og finn eit nytt samband som har potensial, forklarer bakteriologen.

Nyleg rapporterte den britiske avisa The Guardian om eit heilt nytt antibiotikum som var aktivt mot multiresistente bakteriar av typen acinetobakter, ein farleg resistent stavbakterie. Men vegen fram til medisin er lang. I USA er gjennomsnittskostnaden for kliniske studiar av nye kliniske preparat ein stad mellom 30 og 40 millionar dollar, altså for fase 1-, 2- og 3-testar. For antibiotikum reknar ein ein kostnad på over 50 millionar dollar. I tillegg reknar industrien med å bruka eit tilsvarande beløp for testar etter at preparatet har vorte godkjent (såkalla fase 4-testar). Det betyr at kostnaden for å få godkjent eit nytt antibiotikum kan bli over ein milliard kroner.

Roberts meiner likevel at det er gode utsikter til å gjere funn.

– Det er eit så rikt mikrobiologisk miljø overalt rundt oss. Kvar einaste stad representerer ein eigen nisje der bakteriane kan utvikla seg. Bakteriar i havet, eller i kloakken, kan ha utvikla heilt andre våpen enn bakteriane i jorda. Det er mogleg å finna ulik kjemi overalt, seier Adams

– Du trur framleis det er mogleg å finna mange nye typar antibiotikum?

– Ja, det trur eg absolutt. Eg trur me kan halda fram denne jakta i mange, mange år, og finne stadig nye komponentar, seier han.

– Eit kappløpe me aldri kan vinna

Noreg og Sverige er av dei få landa i verda der antibiotikaresistens er nokolunde under kontroll. Ei av årsakene er at ein har avgrensa bruken av nye og såkalla breispektra typar antibiotikum.

– Slik har me klart å behalda ein god situasjon med relativt lite problem, liding og død i samband med antibiotikaresistens, seier Sigurd Høye, som er leiar for Antibiotikasenteret for primærmedisin ved Universitetet i Oslo.

Høye meiner det er viktig å utvikla nye antibiotikum, men like viktig å ta vare på dei gamle.

– Me er i eit kontinuerleg rustingskappløp mot bakteriane. For å kunna hjelpa menneske som er ramma av dei mest resistente bakteriane, må me halda fram kappløpet. Men før eller sidan vil bakteriane også utvikla resistens mot dei nye typane antibiotika, forklarer han.

– Derfor er det så viktig at me i primærhelsetenestene verda over jobbar med å avgrensa bruken av nye breispektra antibiotika, og i størst mogleg grad bruker dei gamle smalspektra, slik at ikkje resistensproblema blir større.

– Før eller sidan vil bakteriane også utvikla resistens mot dei nye typane antibiotika.

Sigurd Høye, Antibiotikasenteret for primærmedisin

Mogleg å reversere utviklinga

Høye fortel at me i Noreg framleis bruker fenoksymetylpenicillin, som er Alexander Flemings gamle penicillin i tablettform.

– Det kan me framleis bruka som førsteval ved svært mange infeksjonar.

I ein del aust- og søreuropeiske land er det nesten umogleg å få tak i slik penicillin, seier han.

– Det kan handla om ein kultur der legane gjerne ønskjer å bruka det som verkar nytt og best.

Ved å redusera bruken av breispektra antibiotika trur Høye det er mogleg å reversera utviklinga der bakteriane blir stadig meir resistente.

– Det finst døme på det, frå fleire land, at ein med suksess har fått ned bruken av breispektra antibiotika, seier Høye.

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

Helse

redaksjonen@dagogtid.no

Då amerikanske soldatar gjekk i land på Ohama Beach på D-dagen, 6. juni 1944, tok dei ikkje berre med seg freden og fridommen til Europa. Dei tok også med seg ein mirakelkur mot bakterieinfeksjonar. Dei hadde med seg penicillin.

Penicillin var det første såkalla antibiotikumet i verda, eit legemiddel som drap bakteriar og slik redda menneske frå bakterieinfeksjonar. Før krigen tok slike infeksjonar fleire menneskeliv enn nokon annan sjukdom. Med penicillin kunne ein stansa infeksjonane og gjera menneske friske igjen: Der tyske soldatar låg i månadsvis på lasarettet etter sjølv lette infeksjonar, trong amerikanske soldatar berre ei sprøyte i armen for å kunna slåst vidare. Penicillinet var ein stor propagandasiger.

Penicillin og antibiotikum forandra verda. Barnedødstala stupte, sjukdommar som før hadde vore døyelege, var brått lette å lækja. Helsevesenet forandra seg for alltid. Med antibiotikum på resepten kunne legane gjennomføra stadig dristigare operasjonar: Lunge- og hjartetransplantasjonar vart mogleg, implantat kunne erstatta øydelagde bein, skuldrer og armar. Faren for postoperative infeksjonar stupte.

Men noko er i ferd med å skje med mirakelkuren. Stadig fleire bakteriar er i ferd med å utvikla motstandskraft mot antibiotikum. Kva er det som skjer?

700.000 døyr

På Universitetet i Liverpool sit ein mann som forskar på nettopp det. Førsteamanuensis Adam Roberts leier eit prosjekt der ein no leitar etter nye antibiotikum som kan erstatta dei gamle.

– I mange år brukte ein altfor mykje antibiotikum og ein brukte antibiotikum feil, seier Roberts.

Slik vart fleire og fleire bakteriar motstandsdyktige mot antibiotikum, dei vart resistente.

Adam Roberts leier eit prosjekt der dei no leitar etter nye antibiotikum som kan erstatta dei gamle.

Adam Roberts leier eit prosjekt der dei no leitar etter nye antibiotikum som kan erstatta dei gamle.

Foto: Liverpool School of Tropical Medicine

I dag finst det knapt noko sjukehus i heile Europa som ikkje har opplevd smitten av resistente bakteriar. Tusenvis av pasientar blir lagde inn kvar dag på sjukehus over heile verda. Lungeinfeksjonar, sårinfeksjonar og postoperative infeksjonar har vorte vanskelege å behandla igjen. Også her heime i Noreg tek resistente bakteriar liv.

Universitetssjukehuset Nord-Noreg, Oslo universitetssjukehus (Ullevål) og Haukeland sjukehus i Bergen har alle hatt utbrot av resistente bakteriar. Men til no har dei klart å kvela utbrota og stansa den lokale smitten. Ute i samfunnet er det annleis. Resistente bakteriar breier seg frå land til land som eld i tørt gras.

Skulle antibiotikuma slutta å verka, kan legevitskapen bli sett 100 år tilbake i tid. Og det er nettopp det som er i ferd med å skje. Ein etter ein har sjukdommane frå mellomkrigstida komme tilbake: tuberkulose, kolera og infeksjonar av mange ulike slag er på frammarsj. Antibiotikuma klarer ikkje å knekkja dei lenger.

På verdsbasis døyr no 700.000 menneske av antibiotikaresistente bakteriar kvart år. Framskrivingar frå det amerikanske helsedirektoratet anslår at 10 millionar menneske kan døy av desse infeksjonane innan 2050. I USA åleine er multiresistente bakteriar alt årsak til 2 millionar infeksjonar og 23.000 dødsfall i året. Til samanlikning tek hiv/aids årleg 6700 menneskeliv i USA. Kostnadene for å behandla pasientane er enorme.

I 2016 hadde problemet vorte så stort at det vart teke opp i FNs generalforsamling.

Finn antibiotikum

Forskinga til Adam Roberts er eit svar på FNs initiativ. For åtte år sidan starta han prosjektet Swab and Send. Prosjektet gjer det mogleg for vanlege menneske å samla inn eige prøvemateriale for å få det analysert med tanke på å finna nye antibiotikum: For 30 pund, rundt 300 kroner, fekk deltakarane ein pakke med vattpinnar kvart sitt vesle plastrøyr til å samla prøver i og ein frankert konvolutt. Målet er å samla inn prøver frå ulike miljø, der bakteriar konkurrerer om næringsgrunnlag.

– Dess skitnare miljøet er, dess større er sjansane for å finna noko, forklarer Roberts.

Eg har snakka med han før, då eg for nokre år sidan skreiv ei bok om antibiotikaresistens. Opphavleg starta Roberts prosjektet som ein måte å bevisstgjera folk om antibiotikakrisa på: «Det neste antibiotikumet kan komma frå mikrobar som bur bak i skapet ditt, i søppelbøtta di, eller på mobiltelefonen din», kan ein lesa på nettsida til prosjektet. Målet var å setja folks fantasi i sving og skapa engasjement for å finna nye antibiotikum. Responsen har vore over all forventing.

Dei siste åra har Roberts og teamet hans analysert titusentals prøver. Og det har gitt resultat.

– Me har funne ei handfull komponentar som aldri er funne før, seier Roberts.

– Det er komponentar som er aktive og drep fleire sjukdomsframkallande bakteriar, seier han.

Prøvene er tekne frå eksotiske og rare plassar, som eit walisisk skiferuttak, skite birøktarutstyr, ei 70 år gammal oppvaskskål og til og med nokre gamle støypejernsrøyr i den amerikanske byen Boston.

– Ei av dei mest interessante prøvene me har fått inn, kom frå eit barns trampoline, seier forskingsleiaren.

Eit anna viktig funn vart gjort på ein sliten pengesetel i Egypt. Universitetets folkefinansieringskampanje og facebookside er ein moderne versjon av antibiotikajakta på 1950-talet.

Adam Roberts leier eit prosjekt der dei no leitar etter nye antibiotikum som kan erstatta dei gamle.

Adam Roberts leier eit prosjekt der dei no leitar etter nye antibiotikum som kan erstatta dei gamle.

Foto: Liverpool School of Tropical Medicine

Gullalderen

Etter at Alexander Flemming hadde funne det første antibiotikumet, penicillin, i ein sopp, forstod forskarane at dei kunne leita etter fleire antibiotikum frå andre bakteriar og soppar. Åra frå 1945 til 1965 blir gjerne kalla antibiotikumets gullalder, då farmasiselskapa kappast om å finna ny antibiotikum.

Penicillin drep runde bakteriar, såkalla kokkar, som stafylokokkar og streptokokkar. Andre antibiotikum kjem også frå naturen, som tetracyklin, eit stoff botanikaren Benjamin Minge Duggar fann i ein bakterie i ei jordprøve teken utanfor Universitetet i Missouri.

Dei første antibiotikuma var så vellykka og lønnsame at fleire selskap byrja å leita etter meir. Bristol-Myers, no Bristol-Myers Squibb, sende i 1951 ut ein ferdig frankert konvolutt til alle som fekk årsrapporten til selskapet. Saman med eit eige notat vart aksjonærane bedne om å senda inn små jordprøver til selskapet, slik at ein kunne søkja etter fleire antibiotikum.

Eli Lilly fekk til ein samarbeidsavtale med ei gruppe misjonærar, som fekk med seg bomullspinnar og testrøyr når dei drog til land i Asia, Afrika og Latin-Amerika. Slik håpa Eli Lilly å få inn eksotiske prøver som inneheldt lovande antibiotikum. Mange av desse søka gav fleire antibiotikum som er viktige den dag i dag. Frå Filippinane fekk ein erytromcin, frå jungelen i Borneo fekk ein vancomycin, og frå foten av Ararat-fjellet daptomycin.

Men så snart legevitskapen hadde funne eit nytt antibiotikum, fann bakteriane ein måte å få bukt med dei. Alt i 1942 vart det oppdaga resistente stammar av stafylokokkar hos pasientar som hadde vorte behandla med penicillin. Og så snart penicillin kom i kommersiell bruk etter krigen, auka talet på infeksjonar med penicillinresistente stafylokokkar.

Sidan er det funne bakteriar som er resistente mot alle typar kjende antibiotikum.

Samtidig stansa arbeidet med å finna nye antibiotikum nesten heilt opp. Selskap og vitskapsfolk fann etter kvart dei berre dei same typane verkestoff om igjen og om igjen. Då Selman Waksman og Albert Schatz oppdaga streptomycin, som kan kurere tuberkulose, hadde dei først undersøkt 10.000 ulike prøver. Pfizer gjekk igjennom meir enn 130.000 prøver før dei fann terramycin.

I løpet av 1960-talet gav mange selskap opp jakta på nye antibiotikum. I staden byrja dei å vidareforedla og laga syntetiske komponentar av dei gamle. Frå 1940 til 1970 vart meir enn eit dusin ulike klassar av antibiotikum oppdaga, utvikla og tekne i bruk. Sidan den gong har nesten alle ny antibiotikum vore variantar av dei gamle.

Utan nye antibiotikum til å stansa dei byrja dei resistente bakteriane å spreia seg.

– Bakteriar i havet, eller i kloakken, kan ha utvikla heilt andre våpen enn bakteriane i jorda. Det er mogleg å finna ulik kjemi overalt.

Adam Roberts, førsteamanuensis

Dyrt å utvikla

Eg spør Adam Roberst kvifor han trur han vil lykkast der farmasiselskapa gav opp.

– Først og fremst fordi me har ein heilt annan teknologi i dag som gjer det mogleg å gensekvensera komponentar veldig raskt. Det andre er at me leitar på nye stader. På 50- og 60-talet var dei primært opptekne av å undersøkja bakteriar frå ulike jordprøver, forklarer Roberts.

Han fortel at dei har funne hundrevis av komponentar som drep resistente bakteriar. Fem av komponentane dei har oppdaga et heilt nye for vitskapen og aldri funne før.

– Spørsmålet me må finna ut av, er om dei kan brukast som medisin, at dei ikkje er giftige for menneske, seier han.

– Det er svært sannsynleg at mange av komponentane me har funne, er giftige, og då kan dei ikkje brukast som medisin. Men kanskje er me heldige og finn eit nytt samband som har potensial, forklarer bakteriologen.

Nyleg rapporterte den britiske avisa The Guardian om eit heilt nytt antibiotikum som var aktivt mot multiresistente bakteriar av typen acinetobakter, ein farleg resistent stavbakterie. Men vegen fram til medisin er lang. I USA er gjennomsnittskostnaden for kliniske studiar av nye kliniske preparat ein stad mellom 30 og 40 millionar dollar, altså for fase 1-, 2- og 3-testar. For antibiotikum reknar ein ein kostnad på over 50 millionar dollar. I tillegg reknar industrien med å bruka eit tilsvarande beløp for testar etter at preparatet har vorte godkjent (såkalla fase 4-testar). Det betyr at kostnaden for å få godkjent eit nytt antibiotikum kan bli over ein milliard kroner.

Roberts meiner likevel at det er gode utsikter til å gjere funn.

– Det er eit så rikt mikrobiologisk miljø overalt rundt oss. Kvar einaste stad representerer ein eigen nisje der bakteriane kan utvikla seg. Bakteriar i havet, eller i kloakken, kan ha utvikla heilt andre våpen enn bakteriane i jorda. Det er mogleg å finna ulik kjemi overalt, seier Adams

– Du trur framleis det er mogleg å finna mange nye typar antibiotikum?

– Ja, det trur eg absolutt. Eg trur me kan halda fram denne jakta i mange, mange år, og finne stadig nye komponentar, seier han.

– Eit kappløpe me aldri kan vinna

Noreg og Sverige er av dei få landa i verda der antibiotikaresistens er nokolunde under kontroll. Ei av årsakene er at ein har avgrensa bruken av nye og såkalla breispektra typar antibiotikum.

– Slik har me klart å behalda ein god situasjon med relativt lite problem, liding og død i samband med antibiotikaresistens, seier Sigurd Høye, som er leiar for Antibiotikasenteret for primærmedisin ved Universitetet i Oslo.

Høye meiner det er viktig å utvikla nye antibiotikum, men like viktig å ta vare på dei gamle.

– Me er i eit kontinuerleg rustingskappløp mot bakteriane. For å kunna hjelpa menneske som er ramma av dei mest resistente bakteriane, må me halda fram kappløpet. Men før eller sidan vil bakteriane også utvikla resistens mot dei nye typane antibiotika, forklarer han.

– Derfor er det så viktig at me i primærhelsetenestene verda over jobbar med å avgrensa bruken av nye breispektra antibiotika, og i størst mogleg grad bruker dei gamle smalspektra, slik at ikkje resistensproblema blir større.

– Før eller sidan vil bakteriane også utvikla resistens mot dei nye typane antibiotika.

Sigurd Høye, Antibiotikasenteret for primærmedisin

Mogleg å reversere utviklinga

Høye fortel at me i Noreg framleis bruker fenoksymetylpenicillin, som er Alexander Flemings gamle penicillin i tablettform.

– Det kan me framleis bruka som førsteval ved svært mange infeksjonar.

I ein del aust- og søreuropeiske land er det nesten umogleg å få tak i slik penicillin, seier han.

– Det kan handla om ein kultur der legane gjerne ønskjer å bruka det som verkar nytt og best.

Ved å redusera bruken av breispektra antibiotika trur Høye det er mogleg å reversera utviklinga der bakteriane blir stadig meir resistente.

– Det finst døme på det, frå fleire land, at ein med suksess har fått ned bruken av breispektra antibiotika, seier Høye.

Emneknaggar

Fleire artiklar

Kunnskapsminister Kari Nessa Nordtun (Ap) la nyleg fram ei stortingsmelding for 5. til 10. trinn i grunnskulen. Der opnar ho for eit ordskifte om språkfaga i ungdomsskulen.

Kunnskapsminister Kari Nessa Nordtun (Ap) la nyleg fram ei stortingsmelding for 5. til 10. trinn i grunnskulen. Der opnar ho for eit ordskifte om språkfaga i ungdomsskulen.

Foto: Lise Åserud / NTB

Samfunn

Språkfag i spel

Kunnskapsministeren vil gje fleire elevar høve til å velje arbeidslivsfag. Lærarar åtvarar mot å la det gå på kostnad av språkopplæringa.

Christiane Jordheim Larsen
Kunnskapsminister Kari Nessa Nordtun (Ap) la nyleg fram ei stortingsmelding for 5. til 10. trinn i grunnskulen. Der opnar ho for eit ordskifte om språkfaga i ungdomsskulen.

Kunnskapsminister Kari Nessa Nordtun (Ap) la nyleg fram ei stortingsmelding for 5. til 10. trinn i grunnskulen. Der opnar ho for eit ordskifte om språkfaga i ungdomsskulen.

Foto: Lise Åserud / NTB

Samfunn

Språkfag i spel

Kunnskapsministeren vil gje fleire elevar høve til å velje arbeidslivsfag. Lærarar åtvarar mot å la det gå på kostnad av språkopplæringa.

Christiane Jordheim Larsen
Gunnhild Øyehaug har skrive bøker i mange sjangrar etter diktdebuten i 1998. Ho er også lærar ved Skrivekunstakademiet i Hordaland.

Gunnhild Øyehaug har skrive bøker i mange sjangrar etter diktdebuten i 1998. Ho er også lærar ved Skrivekunstakademiet i Hordaland.

Foto: Helge Skodvin

BokMeldingar
Odd W. Surén

Bulletinar frå ein medviten romanperson

Gunnhild Øyehaug skriv friskt og morosamt om draum og røynd i metaland.

VINNAREN: På søndag vart Herbert Kickls Fridomsparti (FPÖ) for første gongen største parti i det austerrikske parlamentsvalet. Får partiet makt, vil dei jobbe for å oppheve sanksjonar mot Russland.

VINNAREN: På søndag vart Herbert Kickls Fridomsparti (FPÖ) for første gongen største parti i det austerrikske parlamentsvalet. Får partiet makt, vil dei jobbe for å oppheve sanksjonar mot Russland.

Foto: Lisa Leutner / Reuters/ NTB

KommentarSamfunn
Sigurd Arnekleiv Bækkelund

Politikk i grenseland

Austerrikarane ser på seg sjølv som ein fredsnasjon. Likevel røystar ein tredel på prorussiske høgrepopulistar.

Butikkvindauge i Worth Avenue i Palm Beach i Florida.

Butikkvindauge i Worth Avenue i Palm Beach i Florida.

Alle foto: Håvard Rem

UtanriksSamfunn
Håvard Rem

Det blonde reservatet

PALM BEACH: Krig og folkevandring verkar inn på alle vestlege val. Eit amerikansk presidentval kan verka andre vegen òg.

Foto: Baard Henriksen

LitteraturKultur

Sorg og sjølvutsletting

Kva kan djup, djup sorg gjere med eit menneske? I den nye romanen sin freistar Terje Holtet Larsen gi nokre svar.

Jan H. Landro

Foto: Baard Henriksen

LitteraturKultur

Sorg og sjølvutsletting

Kva kan djup, djup sorg gjere med eit menneske? I den nye romanen sin freistar Terje Holtet Larsen gi nokre svar.

Jan H. Landro

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis