Christiane Jordheim Larsen

christiane@dagogtid.no

Onsdag denne veka overleverte koronakommisjonen ein 500 sider lang rapport til statsminister Erna Solberg (H). Dei skriv at styresmaktene samla sett har handtert pandemien godt, men peikar òg på alvorleg svikt og manglar.

Leiar i Norsk Sykepleierforbund Lill Sverresdatter Larsen er mellom dei som har erfart manglane. 

– I rapporten frå koronakommisjonen kjem det fram at styresmaktene i mange år har vore klar over at ein pandemi er den mest sannsynlege nasjonale krisa som vil ha dei mest negative konsekvensane. Kommisjonen meiner det er ein alvorleg svikt at ein likevel ikkje har vore førebudd. Korleis reagerer du på dette?

– Dette er ei varsla krise. Styresmaktene har i all hovudsak handtert henne godt, samanlikna med styresmaktene i andre land. Men det har vore mangel på smittevernutstyr og fagpersonell i helsetenesta, og det har vore dei største problema, slik vi ser det.

– Regjeringa visste også, på bakgrunn av sarsepidemien i 2003 og ebolautbrotet i 2015, at det kunne verte vanskeleg å skaffe smittevernutstyr. Då koronasmitten braut ut, var lagra i helsetenesta nesten tomme. Korleis erfarte sjukepleiarane denne utstyrsmangelen?

– Sjukepleiarane skildrar det som å måtte gå ut i krigen, som frontsoldatar utan skjold og våpen. At dei var redde. Dette var eit heilt nytt virus, ein var usikker på korleis det smitta, og korleis ein skulle verne seg mot det. Munnbind mangla totalt i ein del kommunar og også på enkelte sjukehus. På intensivavdelingar, der ein treng luftsmitteprosedyrar, mangla ein også andedragsvern. Så heilt grunnleggjande smittevernutstyr mangla. Ein var redd for å verte smitta sjølv, men også for å bringe smitte mellom pasientar og for å ta smitten med heim til familie og pårørande som også kunne vere i risikogrupper.

– Noreg fekk etter kvart tak i smittevernutstyr produsert i Kina. Kommisjonen spør korleis situasjonen hadde vore dersom Kina hadde vore i ein annan smittefase. Må noko gjerast med beredskapslagera?

– Ja, absolutt, og det har vi spelt inn. Vi må vere sjølvforsynte på enkelte ting, vi må ha eigen produksjon av visse ting, og vi må ha beredskapslager som gjer at vi kan handtere meir enn tre dagar med pandemi med eige utstyr. Det gjeld grunnleggjande smittevernutstyr, men også ein del legemiddel og teknisk utstyr. 

– Kommisjonen skriv at rasjonering av utstyr truleg har ført til smitte på sjukeheimar, smitte som kunne ha vore førebygd?

– Ja. No har eg ikkje lese rapporten grundig enno, men det er uheldig at kommisjonen ikkje skriv om kapasitetsutfordringane og deltidsproblematikken i hovudbodskapane sine, som kanskje i like stor grad som mangel på smittevernutstyr har ført til smitte på sjukeheimar og mellom sjukeheimar. Den omfattande bruken av deltid i kommunane har ført til kryssmitte mellom ulike institusjonar.

– Hadde du forventa at dette skulle løftast opp?

– Ja, det hadde eg. Og hadde ein sjukepleiar vore representert i kommisjonen, er eg ganske sikker på at dette hadde vore nemnt i dei 17 hovudbodskapane i rapporten.

– Er det andre punkt i rapporten du stussar på eller er kritisk til?

– Det manglar stoff om kapasitetsproblematikk. Intensivkapasitet er ikkje senger eller respiratorar. Vi manglar ei oversikt over talet på intensivsjukepleiarar. Etter eit og eit halvt år har vi framleis ikkje denne oversikten. Kommisjonen burde også ha teke opp kapasiteten i kommunane. Dei skildrar det store ansvaret kommunane har, men det nyttar ikkje med ansvar utan ressursar, når ein har problem med å rekruttere kompetanse, og når ein manglar smittevernutstyr.

– Helsestasjonar og skulehelsetenesta for ungdom har i periodar vore heilt eller delvis stengde. Korleis har helsesjukepleiarar opplevd dette?

– Helsesjukepleiarar har vore omdisponerte for å jobbe med testing, sporing og smittevern i kommunane. Dei har jo fortalt at dei har jobba med mittevern på dagtid, medan dei har jobba frivillig og ulønt på kveldstid for å følgje opp ungdommane dei veit hadde det vanskeleg før pandemien. Ein ser at omfanget av omsorgssvikt, vald og overgrep har auka. Kommisjon skriv om menneskerettar og Grunnlova og at enkelte av tiltaka har vore i strid med dei. Det er bra at dei tek dette opp. For barn og unge er ei sårbar pasientgruppe. Det dei har vore utsette for under pandemien, kan ha konsekvensar vi ikkje ser nett no, men som kan vere alvorlege på lang sikt.