REGIONREFORMA

Eva Aalberg Undheim

eva@dagogtid.no

«Hastverk er lastverk», lyd ordtaket Grundtvig formulerte. Det har opphav i Salomos ordspråk i Det gamle testamentet, der det står at «hastverk fører berre til tap», men uttrykket finst i dag i mange variantar, ifølgje Store norske leksikon.

Kan hende vert ordtaket òg å finne i framtida, når regjeringas prestisjeprosjekt regionreforma skal evaluerast.

Der er det fyrst hasta med å endre fylkesstrukturen, og å slå og tvinge saman fylke, før det er bestemt kva innhaldet i reforma og oppgåvene til dei nye og større fylka skal vere. Det som er varsla, er at større og meir robuste fylke kan ta over fleire statlege oppgåver.

Når den nye strukturen no er vedteken, meiner Stortinget det hastar slik med å bestemme kva oppgåver og styresmakt dei nye fylka skal ha, at opposisjonen har bede regjeringa kome med ei stortingsmelding om saka seinast 15. oktober. Meldinga skal vere basert på rapporten frå eit ekspertutvalet som la fram tilrådingar om desentralisering av oppgåver frå staten til fylkeskommunen i februar.

Datoen står fast sjølv om fagdirektorat, interesseorganisasjonar og forskingsinstitusjonar landet rundt har ropt ut om at det trengst meir konsekvensanalysar og utgreiingar av tilrådingane frå utvalet.

Til vurdering

NHO skriv i sitt høyringsinnspel til rapporten at ekspertutvalet «baserer seg lite på analyse og vurderinger før de kommer med sine anbefalinger», og at fleire av forslaga kan «utfordre den samlede verdiskapningen i Noreg».

LO meiner «det er grunn til å stille spørsmål om utvalget har hatt tilstrekkelig faglig ekspertise på alle de fagområdene som omtales».

Utdanningsdirektoratet skriv at rapporten «ikke (vurderer) hvordan flytting av oppgaver til regionene vil påvirke videre politikkutforming på områder av sentral betydning for samfunnsutviklingen».

Det er Kommunal- og moderniseringsdepartementet som har ansvaret for regionreforma. Statssekretær Paul Chaffey (H) i departementet svarar i e-post at utvalet har levert ein omfattande rapport, og at det ikkje hadde i oppgåve å greie ut alle forslaga fullt ut. Han seier departementet no har gått grundig gjennom alle høyringssvara og kjem til å leggje fram forslaget frå regjeringa i midten av oktober.

– Kjem det til å verte gjort fleire konsekvensutgreiingar før oppgåveflytting til dei nye fylka skal vedtakast?

– Vi vil vurdere om det er naudsynt å greie ut nokre av oppgåvene ytterlegare. Det kan til dømes vere aktuelt dersom flyttinga av oppgåver krev at vi endrar lov eller forskrift, svarar Chaffey.

Krass tone

Tilrådingane frå ekspertutvalet inneber nedlegging av dei statlege institusjonane Integrerings- og mangfaldsdirektoratet (IMDi), direktoratet Kompetanse Norge, den spesialpedagogiske støttetenesta for kommunar og fylkeskommunar (Statped), kompetansesenteret for distriktsutvikling (Distriktssenteret) og Selskapet for Industrivekst (SIVA) – i tillegg til Barne-, ungdoms- og familieetaten (Bufetat) som i dag har ansvaret for det statlege barne- og familievernet og ligg under Barne-, ungdoms- og familiedirektoratet (Bufdir). Forslaga er at dei nye fylka skal overta oppgåver og forvaltingsansvar frå desse og fleire andre statlege organ.

Utvalet, som vart leidd av professor Terje Hagen ved Universitetet i Oslo, anslår at tilrådingane samla medfører ei overføring av 23,5 milliardar kroner frå staten til fylkeskommunane og kjem til å råke 4760 årsverk.

Regjeringa har fått inn nær 600 høyringsinnspel til rapporten, mange av dei krasse i tonen.

Flytting av oppgåvene frå Bufetat til fylkesnivå er blant forslaga som vert sterkt kritiserte. Barne- ungdoms- og familiedirektoratet skriv at det «ikke kan se at anbefalingene fra ekspertutvalget er i tråd med verken utviklingen på barnevernsområdet eller støtter opp under anbefalt utvikling for offentlig sektor». Barneombodet støttar heller ikkje forslaget, og skriv at det er knytt altfor mange uavklarte spørsmål til ei slik overføring. «Det er i tillegg umulig for Barneombudet å ta stilling til en så omfattende overføring, der barnets beste faktisk ikke har blitt vurdert og uten at konsekvensene for barna er utredet», skriv ombodet.

Forskingsinstituttet SINTEF, fleire av universiteta i landet og Norges forskingsråd reagerer på tilrådinga om å flytte halvparten av dei offentlege midlane til næringsretta forsking frå Forskingsrådet over til fylkeskommunane. Dei kallar det ei radikal endring av dagens forskingssystem som verken er konsekvensutgreidd eller basert å dialog med sektoren og råka partar. «Det kan synes som det viktigste hensynet for forslaget er å gi fylkeskommunene nye oppgaver, ikke hva som er best for næringslivet og oppfylling av samfunnsbehov som forskningen skal ivareta», skriv SINTEF.

Kulturinstitusjonar landet rundt rasar på si side over forslaget om å flytte finansieringsansvaret for alle region- og landsdelsinstitusjonane innan musikk og scenekunst og for fleirtalet av teatera og musea utanfor Oslo, til dei nye fylkeskommunane. «Uklokt», melder Den norske opera og ballett i sitt høyringsinnspel. «Der er eit nasjonalt kompetansemiljø som kan forvitre, og det kan ikkje dekkjast av eit fragmentert miljø i ti regionar», skriv Nynorsk kultursentrum, som òg kan råkast av ei slik endring. «Rapporten frå det såkalte ekspertutvalget er heldigvis kun et forslag», skriv Den Nationale Scene i Bergen.

– Så nært som mogleg

Kva tilrådingar frå utvalet regjeringa ser det som aktuelt å gå vidare med, står att å sjå.

På nettsidene sine har regjeringa skrive at samanslåingar til større fylkeskommunar skal styrke både lokaldemokrati og vekstkraft, bidra til positiv samfunnsutvikling i alle delar av landet, bidra til forenkling og tydeleggjering og betre kunne fremje interessene til innbyggjarar og næringslivet overfor nasjonale styresmakter. Desse måla bidreg ikkje tilrådingane frå ekspertutvalet til, skal vi tru fleire av høyringsinstansane.

Direktoratet for samfunnstryggleik og beredskap (DSB) meiner at nokre av tilrådingane frå ekspertutvalet vil gje auka byråkratisering og mindre effektivitet, Integrerings- og mangfaldsdirektoratet meiner at tilrådingane ikkje er i tråd med føringar om forenkling og effektivisering av offentleg sektor, medan Direktoratet for forvalting og IKT (Difi) meiner omstillingskostnadene ved forslaga kan verte høge.

– Kva omsyn veg tyngst for regjeringa?

– I regjeringsplattforma er vi opptekne av at avgjerder bør takast så nær innbyggjarane som mogleg. Samstundes er effektivisering òg eit viktig omsyn. Målet med reforma er å flytte oppgåver der dei vert best løyste, er svaret frå statssekretær Chaffey.

Han seier at nye oppgåver til fylka «som hovudregel» skal kunne overførast frå 1. januar 2020, når dei nye fylkeskommunane formelt trer i kraft. Somme oppgåver kan derimot krevje eit lenger tidsløp, seier Chaffey.

– Ingen tek ansvar

Fyrsteamanuensis Jon Christian Fløysvik Nordrum ved Institutt for offentleg rett ved Universitetet i Oslo seier regjeringa mest truleg har ein utgreiingsjobb att å gjere før oppgåveflyttinga.

– Ekspertutvalet hadde eit overordna mandat om å sjå på organisering på statleg og fylkeskommunalt nivå. Når utvalet kjem med relativt radikale forslag til endringar, må dei greiast ut grundig, seier han og syner til at utgreiingsinstruksen for statsforvaltinga set strenge krav.

Instruksen pålegg departementet å gjere greie for økonomiske, administrative og «andre vesentlige konsekvenser» av tiltaka, både for statleg, fylkeskommunal og kommunal forvalting, og for private, inkludert næringsverksemd og enkeltpersonar.

– Instruksen gjeld for svært mange av endringane det er lagt opp til i regionreforma, for å seie det enkelt. Men krava om utgreiing må òg avpassast mot høve til å få gjennom ei så stor reform som det dette er, så detaljutgreiing av alle spørsmål er ikkje mogleg, seier han.

Regjeringa la sjølv opp til at nye oppgåver til fylkeskommunane skulle leggjast fram av dei enkelte departementa og at status for arbeidet skulle presenterast for Stortinget i kommuneproposisjonen for 2020, altså neste haust. At stortingsfleirtalet krev framlegging alt i haust, frigjer ikkje regjeringa frå utgreiingskrava, ifølgje Nordrum.

– Men regjeringa kan òg gjere greie for kva som ikkje er godt nok utgreidd når ho legg saka fram for Stortinget, og så er det Stortinget som må ta belastinga med å vedta noko på sviktande grunnlag. Stortinget gjer som det vil, med unntak av når det gjeld avgjerder som vedkjem born og tiltak som har verknader for miljøet, der Grunnlova set krav om konsekvensutgreiingar og vektlegging av kva som er best for barnet, seier han.

– Difor er det uheldig når Stortinget set stramme tidsfristar for regjeringa. Det inneber at ingen eigentleg tek ansvar for god saksutgreiing. Regjeringa kan skulde på dei korte tidsfristane frå Stortinget og Stortinget har ikkje utgreiingsapparat sjølv, seier han.

Vil vente OG sjå

Det var KrF og dei raudgrøne partia som kravde at regjeringa skal leggje fram ei samla vurdering av oppgåveoverføringar før 15. oktober i år.

– No får vi ei mykje meir samla oppstilling. Hadde vi gjort som regjeringa opphavleg føreslo, å flytte oppgåver departement for departement, er vi redde alt hadde smuldra opp, sa kommunalpolitisk talsperson Torhild Brandsdal i Krf til Nationen då vedtaket vart gjort før sommaren.

Kva tenkjer KrF om at fleire høyringsinstansar etterlyser fleire konsekvensanalysar og utgreiingar før det vert gjort vedtak?

– Vi veit ikkje kva for oppgåver som kjem til dei nye regionane, men vi ventar at regjeringa leverer reelle gode forslag innan fristen. KrF kjem ikkje til å krevje konsekvensanalysar på noverande tidspunkt, no vil vi vente og sjå kva regjeringa faktisk legg fram, kommenterer KrF-nestleiar Olaug Bollestad i e-post.