Sofie May Rånes

sofie@dagogtid.no

Onsdag denne veka vart landa som deltok på klimatoppmøtet Cop28 i Dubai, einige om ein avtaletekst. Landa har gått gjennom status for gjennomføringa av Parisavtalen. Forhandlingane vart forseinka på grunn av usemje kring formuleringar om fossil energi. Fleire olje- og gassproduserande land og fleire utviklingsland var mot eit krav om «utfasing». Løysinga vart ei global «omstilling bort frå fossil energi». Det var utanriksminister Espen Barth Eide som stod bak kompromissframlegget. Han meiner at ein tekst om fossilt brensel har vore elefanten i rommet. Same formulering nyttar Kikki Kleiven ved Bjerknessenteret.

– Ikkje eingong Parisavtalen inkluderer orda olje, gass, kol eller fossilt brensel. Før Cop28 var det altså ingen avtale om å avvikle produksjonen av fossilt brensel i tråd med verdas klimamål. Så dette er ei av dei store brikkene som har mangla i kampen mot klimaendringar. For fyrste gong anerkjenner klimaavtalen behovet for å gå bort frå fossilt brensel, merksemda er retta mot elefanten i rommet.

– Kva vil denne «omstillinga bort frå fossil energi» ha å seie for oljelandet Noreg?

– Landet som skal utvikle, ikkje avvikle olje og gass. Skal me bidra til at verda klarer togradarsmålet, er det ikkje rom for å ta ut særleg mykje meir olje og gass enn det me har funne allereie. Trass i det er me no aktivt inne for å leite etter nye olje- og gassfelt. Det er eit stort ansvar for Noreg å vere eit oljeland som også skal klare å vere med på energiovergangen som blir skildra i avtalen.

–?Du snakkar om 2-gradarsmålet. Held ikkje Cop28 fast på at me skal klare 1,5-gradarsmålet?

– Å nå 1,5-gradarsmålet er ikkje realistisk, og det er ein utruleg naiv del av avtalen. Trass i framgang på klimakutt og tilpassing er ikkje verdas land saman på veg mot å nå måla til Parisavtalen. Første dag av klimatoppmøtet la Verdas meteorologiorganisasjon fram ein rapport som dokumenterte at temperaturen no ligg oppunder 1,4 gradar varmare enn sidan 1850. 1,5-gradarsmålet er tapt. Me må no gjere det me kan for å sikre 2-gradarsmålet.

– Me må sjå på nokre konkrete punkt i avtalen. Det står at landa i verda støttar eit krav om at global fornybar energi skal tredoblast innan 2030. Er det realistisk?

– Det vil krevje politisk gjennomføringsevne og store investeringar. For Noreg inneber det at me tek bort subsidiane til oljenæringa og puttar det inn mot energieffektivisering. Byggjer meir vass- og vindkraft og sørgjer før at offentlege bygg har solpanel, bergvarme og varmepumper. Det ville gjort Noreg særs attraktivt for grøn energi, det ville gi oss energitryggleik, arbeidsplassar og inntekter frå eksport av grøn energi som EU treng.

–?Eit anna viktig punkt i avtalen er karbonfangst og -lagring (CCS). Industri som er vanskeleg å få over på fornybar energi, kan halde fram dersom han har karbonfangst. Kan dette «unntaket» verke mot føremålet om å få ned utsleppa, spesielt for rike olje- og kolproduserande land?

–?Heilt klart. Det kan lett bli eit smotthol for å halde fram med skiten energi. CCS-teknologien er ikkje komen langt nok enno, og det vil krevje store investeringar å skalere han opp. Og då kan ein jo utsetje nedlegginga av fossil industri ganske lenge. Northern Lights (CCS-prosjekt i Øygarden, red. merk.) skal klare å ta unna 1,5 millionar tonn CO2, men me slepper ut 40 millionar tonn i Noreg. Me treng omtrent eitt slikt anlegg i veka for å ta unna utsleppa berre i Europa. Og ikkje minst, dette er dyrt. Det er billigare å forureine enn å fjerne det. Her må karbonprising på banen. Det er fleire smotthol i Cop28-avtalen. Kva vil det til dømes seie at noko er «ikkje effektive fossile brensel»? Kven skal definere det?

– Har du i det heile teke tru på avtalen?

– Djevelen er i detaljane. Me kan juble over avtalen, men når ein ser nærare etter, er det mykje som betyr at land må utvikle teknologi, finansiere og gjere politiske vedtak om å slutte med til dømes fossil subsidiering. Me klarer ikkje oppfylle dei klimaavtalane me alt har signert. No tikkar det ned til 2030 ganske raskt. Og det er heller ikkje noko ris bak spegelen. Avtalen reflekterer konsensusprosessen til FNs klimakonferanse. Når ein avtale er oppnådd, er kvart land ansvarleg for å levere på avtalen gjennom nasjonale retningsliner og investeringar. Dersom Russland seier dei skal kutte 10 prosent av utsleppa, men ikkje gjer det, får ikkje det nokon konsekvens, anna enn at klimaet blir verre.

– Kan verdas land klare omstillinga?

–?Noreg er betre stilt enn andre land. Eg synest me skal vere eit føregangsland. Me sit på kunnskap og teknologi, men har også høve til å få til betring gjennom ulike hjelpeprogram og bidrag til internasjonale klimafond. Og me må ikkje gløyme at nesten 200 land på klimatoppmøtet gjekk med på ein avtale som for første gong oppfordrar alle nasjonar til å gå bort frå fossilt brensel for å avverje dei verste effektane av klimaendringar. På toppmøtet vart det også oppretta eit eige fond som skal støtte sårbare utviklingsland. Så ein smule gjennombrot er det jo. Eg er håpefull!