Den 19. august 1980 skreiv VG om tørke, svolt og elende på Afrikas Horn. Tittelen var: «Gigantisk nordisk Røde Kors-aksjon». Eit sitat: «Sultedød truer åtte millioner.» Dette var starten på ei rekkje norske medieoppslag om tørke, svolt og elende «der nede» – på Afrikas Horn. Historikaren Terje Tvedt viser oss mange døme på det, i essayet «Fordomar og tabu» (Dag og Tid 13. april i år).

Før og etter dette hadde eg nokre oppdrag på Afrikas Horn: i Etiopia i 1979 og 1980, så i Somalia i 1982, eit oppdrag for UNSO, eit FN-kontor i New York. I Somalia møtte eg fagfolk som arbeidde med naturressursar. Ingen av dei nemnde noko om VGs svoltkatastrofe og den gigantiske Røde-Kors-aksjonen. Var alt gløymt, etter to år? Eg såg heller ingen skjelett av daude dyr i ørkenområde eller på tørr savanne. Det var heller ikkje mitt oppdrag å finna slike døme. For journalistar er det ofte annleis: I Afrika finn me gjerne det me leitar etter, også svolt, tørke og elende.

Utpressing

På reisene såg eg på savanneskog, på trekolbrenning der og på transport av trekol og ved til Mogadishu. Det som uroa meg, var synet av store traktorar som velta ned akasietre for å rydda land for jordbruk etter sovjetisk mønster, på store, marginale landareal. Det opna opp for utturkande vind og erosjon.

Men det var framvoksteren av check points, såkalla «kontrollpostar», som gjorde meg mest uroleg. På vegane ut frå Mogadishu var det vegbommar, med væpna menn, gjerne i uniform. Dei skulle i teorien gje kontroll og orden, men i praksis tok folk med våpen og makt etter kvart over, for å driva med utpressing.

Til landet kom ein straum av krisekaravanar etter forteljingane om tørke, svolt og elende. I boka Krisekaravanen fortel Linda Polman at i Somalia måtte humanitære hjelpeorganisasjonar betala opptil 80 prosent av verdien av lasta til lokale krigsherrar for å sleppa gjennom. Dette skjedde nok seinare. Det eg såg, var nok berre starten på vonde sirklar.

Noko liknande skjedde i Nord-Etiopia nokre år etter. Dit kom også ein straum av hjelp frå heile verda, etter BBCs fotoreportasje frå Koren-leiren i Etiopia i 1984. Humanitære hjelpeorganisasjonar stod i kø for å koma dit. Ansvarlege fagfolk i Etiopia freista å omdirigera hjelp også til andre stader, der ho kunne vera til nytte, men til fånyttes. Alle ville dit TV-bileta kom frå. Også der grodde det opp check points med utpressing.

Nervøse sjåførar

Så til oppdraget vårt. På den fyrste turen vår ut frå Mogadishu måtte me improvisera. Me leigde difor ein taxi. Sjåføren banna og var nervøs då me nærma oss den fyrste vegbommen. Eg hadde, av gamal røynsle, utstyrt meg med sigarettar, av merket Camel. Det verka også her. Etter litt prating og ein del sigarettar vinka dei oss forbi.

Neste tur, til Baidoa og områda ikring, skulle vara i fem dagar. Skogsjefen i Somalia skulle ordna med transport. Han opna kontorvindauget sitt og skreik ned til ei gruppe sjåførar som stod ved inngangen: «Baidoa! Baidoa!» Ingen reaksjon. Nye rop. Til slutt var det ein sjåfør som kikka opp. Han vart min sjåfør, men var mutt og sur frå starten av. Surare di nærare me kom kontrollposten. «Jævla bandittar!» utbraut han då me såg væpna vakter ved posten. Men Camel-sigarettar og litt prat verka denne gongen òg. Me kom oss greitt forbi.

Så steig humøret. Kassettspelaren kom på, med endelause songar.

– Fin musikk! Kva syng dei om? ville eg vita.

– I byen syng dei om kjærastar og jenter, svara sjåføren. – Men på landet syng me om kamelen.

Me kom så i prat, om kamelar og ymse anna. Så spurde han meg:

– Kor lenge kan du gå utan mat og vatn?

– Eitt døgn, kanskje to, svara eg.

– Eg kan gå i sju dagar utan mat, med kamelar! Sju dagar! svara han.

Nokre timar seinare stoppa han bilen. Han ville visa meg ein fin stad, med utsikt. Me gjekk ein halvtime i motbakke i høgt tempo og kom til slutt til utsiktspunktet.

– Sjå! sa han til meg, – ser du all beitemarka og trea? Endelaust! Her kan du gå med ein flokk så lenge du vil!

Ein rikdom, i hans verd.

Lov og orden

Også det eg såg av trekolbrenning og transport, var positivt og bra organisert. Arbeidsfolka kunne sakene sine. Dei brende i jordmiler, men dekte veden i mila med utbanka jernplater frå gamle oljefat, før dei la jord oppå. Ei smart løysing. Innovasjon Baidoa!

Men kva med sjåførane, dei som køyrer trekol og ved til Mogadishu og der møter vegbommar med væpna vakter? Eg trur dei då bannar stygt inni seg og ynskjer seg attende til ei tid med meir lov og orden, færre vegbommar og færre krigsherrar. Og kanskje også færre krisekaravanar?

Eller kanskje dei prøver seg med nokre sigarettar, av merket Camel?

Trygve Refsdal er forstkandidat.