JavaScript is disabled in your web browser or browser is too old to support JavaScript. Today almost all web pages contain JavaScript, a scripting programming language that runs on visitor's web browser. It makes web pages functional for specific purposes and if disabled for some reason, the content or the functionality of the web page can be limited or unavailable.

Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

Samfunn

Fleire barn er inga berging

Den fallande fødselsraten i Noreg er ikkje dårleg nytt. Tvert om.

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen
MATER FAMILIAS: Erna Solberg ønskjer seg fleire norske barn for å trygge velferdsstaten.

MATER FAMILIAS: Erna Solberg ønskjer seg fleire norske barn for å trygge velferdsstaten.

Foto: Håkon Mosvold Larsen / NTB scanpix

MATER FAMILIAS: Erna Solberg ønskjer seg fleire norske barn for å trygge velferdsstaten.

MATER FAMILIAS: Erna Solberg ønskjer seg fleire norske barn for å trygge velferdsstaten.

Foto: Håkon Mosvold Larsen / NTB scanpix

6633
20190111
6633
20190111

Kommentar

peranders@dagogtid.no

Som dei fleste truleg har fått med seg, nytta statsminister Erna Solberg nyttårstalen sin til å oppmode nordmenn til å få fleire barn. «For å opprettholde folketallet må hver av oss kvinner få litt over to barn i gjennomsnitt. I dag er tallet bare 1,6. Da blir det relativt sett færre unge som skal bære en stadig tyngre velferdsstat på sine skuldre», sa Solberg.

Ho har fått kritikk frå mange hald for denne delen av talen. Mellom anna har SSB-forskar Erling Holmøy påpeika at fleire barn fører til fleire å forsørge, og dersom fødselstala aukar frå no av, kjem ikkje den samla forsørgarbyrda til samfunnet til å bli mindre før ein gong i 2080-åra.

Men det største problemet med talen til Solberg er eit anna: Alle som er opptekne av framtida til menneska, bør gle seg over at fødselstala er låge i Noreg og resten av den rike verda.

Kolossal auke

Noreg har inntil nyleg hatt ganske høge fødselstal i europeisk målestokk. Her i landet var fødselsraten nær 2 så seint som i 2009, no har han nærma seg det europeiske snittet på 1,6. På grunn av innvandringa har likevel folketalet i Noreg vakse kvart år. Og i det lange perspektivet har landet vårt hatt ein kolossal folketalsvekst, til liks med resten av verda: Innbyggjartalet i Noreg er seksdobla dei siste 200 åra, trass i at kring ein million nordmenn emigrerte til Amerika. I same periode har folketalet i verda gått frå kring ein milliard til 7,5 milliardar. Og denne folketalsauken – i kombinasjon med den tekniske utviklinga som har gjort han mogleg – har ført til trugsmålet frå dei menneskeskapte klimaendringane.

Pussig nok gjekk statsministeren i nyttårstalen sin rett over frå å hevde at Noreg treng fleire barn, til å snakke om nett klimatrugsmålet. «FNs klimapanel viste nylig at 2 graders global oppvarming gir betydelig økt risiko for alvorlige konsekvenser for mennesker, sammenlignet med 1,5 grader. (…) Vi vil skjerpe målene slik at Norge gjør vår del for å unngå farlige klimaendringer», sa Solberg.

Dette går dårleg i hop med å oppfordre til folketalsauke i Noreg.

Eit normalt land

Heldigvis er utviklinga i Noreg ganske normal: Barnekulla i nesten alle land har krympa i takt med at velstanden har auka. Den gjennomsnittlege fødselsraten i verda har falle frå 5 barn per kvinne i 1950 til 2,5 barn per kvinne i dag. I Europa har fødselsraten gått frå nær 3 i 1950 til 1,6, og i USA har raten falle frå 3,6 i 1960 til 1,8 i dag. Dette er ingen tragedie. Fallet i fødselsratane i dei rike landa er derimot eit av dei få utviklingstrekka som gjev håp om at vi framleis kan unngå katastrofale klimaendringar. Om fødselstala hadde halde seg på nivået frå 1950-åra i den rike verda, i tillegg til folketalsveksten gjennom innvandring til Vesten, hadde truleg det såkalla togradersmålet vore utanfor rekkjevidd for lengst.

Klimagassutsleppa per innbyggar har sterk samanheng med velstanden i eit land, sjølv om samanhengen ikkje er absolutt. Dei norske CO2-utsleppa per innbyggar var 8,4 tonn i 2017. Det er 75 prosent meir enn verdsgjennomsnittet, og det er 168 gonger så mykje som dei årlege utsleppa per hovud i fattige land som Burundi og Somalia.

Usynlege utslepp

Dei norske bidraga til klimaendringane er dessutan større enn det som kjem fram i dei nasjonale utsleppstala. Oljen og gassen som har gjort nordmenn så ekstremt rike, blir stort sett brend i andre land, og hamnar ikkje på dei norske statistikkane. På den andre sida er svært mykje av det vi kjøper for oljepengane våre, laga i andre land. Og utsleppa frå produksjonen av importvarene våre, anten det er soya frå Brasil, bilar frå Tyskland eller elektronikk frå Kina, hamnar på klimarekneskapen til andre statar.

Somme hevdar at det spelar lita rolle kva klimapolitikk europearane fører, fordi det er i Kina, India og andre asiatiske land den store kampen for å avgrense klimagassutsleppa står. Og det er rett at utviklinga i Asia blir avgjerande for klimaet i verda. Men ein god del av utsleppa i aust heng direkte saman med forbruket i vest, sidan så mange av varene vestlege land importerer, blir laga i Asia. Aukande folketal og aukande forbruk i Noreg driv såleis opp utsleppa både her heime og i Kina.

Det store valet

Studien «The Climate Mitigation Gap» i tidsskriftet Environment Research Letters frå 2017 konkluderte med at det å få færre barn er det desidert viktigaste valet folk i den rike verda kan gjere om dei vil redusere klimagassutsleppa. Å ete mindre kjøt og ta fleire flyreiser er vel og bra, men personlege val av dette slaget monar nokså lite. Om ein familie derimot vel å få eitt barn mindre, har det kring 25 gonger så stor effekt som å velje å leve utan bil.

Slike reknestykke om karbonavtrykket til etterkomarane våre er sjølvsagt spekka med usikre variablar: Ingen kan vite kva livsstil barnebarna eller oldebarna kjem til å velje, eller kva slags teknologi dei kjem til å nytte seg av. Like fullt har folketalsutviklinga svært mykje å seie for framtida til klimaet og resten av miljøet på jorda. Og særleg viktig er folketalsutviklinga i dei rike landa, fordi forbruket vårt og klimagassutsleppa våre er så umåteleg mykje større enn i dei fattige.

Eit tabu

Vi kjem neppe til å få oppleve ein norsk statsminister som oppmodar folk til å få færre barn av omsyn til miljøet. Koplinga mellom folketal og klimaendringar er langt på veg eit politisk tabu, og det er ikkje så rart. Slike reknestykke er ubehagelege: Ingen har lyst til å tenkje på ungane sine som eit framtidig miljøproblem. Og ein kan uansett ikkje satse på å stogge klimaendringane gjennom individuelle livsval. Men det å basere velstand og velferd på folketalsvekst inn i æva, er å likne med eit pyramidespel, og alle veit korleis slike spel endar. I staden for å oppmode folk til å få fleire ungar for å trygge velferdsstaten, kan vi heller gle oss over at dei låge fødselsratane er eit aldri så lite steg i retning av ei berekraftig utvikling.

Ordet «berekraftig» er eit av dei mest misbrukte vi har i ordlista. Men til liks med mange andre utvatna omgrep tydde dette faktisk noko ein gong. «Berekraftig utvikling» vart definert slik i FN-rapporten Vår felles framtid i 1987: «Utvikling som imøtekommer dagens behov uten å ødelegge mulighetene for at kommende generasjoner skal få dekket sine behov.» Og ei vending frå folketalsauke til folketalsnedgang, først i dei rike landa og så i heile verda, aukar sjansane for at komande generasjonar skal kunne arve ein leveleg planet.

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

Kommentar

peranders@dagogtid.no

Som dei fleste truleg har fått med seg, nytta statsminister Erna Solberg nyttårstalen sin til å oppmode nordmenn til å få fleire barn. «For å opprettholde folketallet må hver av oss kvinner få litt over to barn i gjennomsnitt. I dag er tallet bare 1,6. Da blir det relativt sett færre unge som skal bære en stadig tyngre velferdsstat på sine skuldre», sa Solberg.

Ho har fått kritikk frå mange hald for denne delen av talen. Mellom anna har SSB-forskar Erling Holmøy påpeika at fleire barn fører til fleire å forsørge, og dersom fødselstala aukar frå no av, kjem ikkje den samla forsørgarbyrda til samfunnet til å bli mindre før ein gong i 2080-åra.

Men det største problemet med talen til Solberg er eit anna: Alle som er opptekne av framtida til menneska, bør gle seg over at fødselstala er låge i Noreg og resten av den rike verda.

Kolossal auke

Noreg har inntil nyleg hatt ganske høge fødselstal i europeisk målestokk. Her i landet var fødselsraten nær 2 så seint som i 2009, no har han nærma seg det europeiske snittet på 1,6. På grunn av innvandringa har likevel folketalet i Noreg vakse kvart år. Og i det lange perspektivet har landet vårt hatt ein kolossal folketalsvekst, til liks med resten av verda: Innbyggjartalet i Noreg er seksdobla dei siste 200 åra, trass i at kring ein million nordmenn emigrerte til Amerika. I same periode har folketalet i verda gått frå kring ein milliard til 7,5 milliardar. Og denne folketalsauken – i kombinasjon med den tekniske utviklinga som har gjort han mogleg – har ført til trugsmålet frå dei menneskeskapte klimaendringane.

Pussig nok gjekk statsministeren i nyttårstalen sin rett over frå å hevde at Noreg treng fleire barn, til å snakke om nett klimatrugsmålet. «FNs klimapanel viste nylig at 2 graders global oppvarming gir betydelig økt risiko for alvorlige konsekvenser for mennesker, sammenlignet med 1,5 grader. (…) Vi vil skjerpe målene slik at Norge gjør vår del for å unngå farlige klimaendringer», sa Solberg.

Dette går dårleg i hop med å oppfordre til folketalsauke i Noreg.

Eit normalt land

Heldigvis er utviklinga i Noreg ganske normal: Barnekulla i nesten alle land har krympa i takt med at velstanden har auka. Den gjennomsnittlege fødselsraten i verda har falle frå 5 barn per kvinne i 1950 til 2,5 barn per kvinne i dag. I Europa har fødselsraten gått frå nær 3 i 1950 til 1,6, og i USA har raten falle frå 3,6 i 1960 til 1,8 i dag. Dette er ingen tragedie. Fallet i fødselsratane i dei rike landa er derimot eit av dei få utviklingstrekka som gjev håp om at vi framleis kan unngå katastrofale klimaendringar. Om fødselstala hadde halde seg på nivået frå 1950-åra i den rike verda, i tillegg til folketalsveksten gjennom innvandring til Vesten, hadde truleg det såkalla togradersmålet vore utanfor rekkjevidd for lengst.

Klimagassutsleppa per innbyggar har sterk samanheng med velstanden i eit land, sjølv om samanhengen ikkje er absolutt. Dei norske CO2-utsleppa per innbyggar var 8,4 tonn i 2017. Det er 75 prosent meir enn verdsgjennomsnittet, og det er 168 gonger så mykje som dei årlege utsleppa per hovud i fattige land som Burundi og Somalia.

Usynlege utslepp

Dei norske bidraga til klimaendringane er dessutan større enn det som kjem fram i dei nasjonale utsleppstala. Oljen og gassen som har gjort nordmenn så ekstremt rike, blir stort sett brend i andre land, og hamnar ikkje på dei norske statistikkane. På den andre sida er svært mykje av det vi kjøper for oljepengane våre, laga i andre land. Og utsleppa frå produksjonen av importvarene våre, anten det er soya frå Brasil, bilar frå Tyskland eller elektronikk frå Kina, hamnar på klimarekneskapen til andre statar.

Somme hevdar at det spelar lita rolle kva klimapolitikk europearane fører, fordi det er i Kina, India og andre asiatiske land den store kampen for å avgrense klimagassutsleppa står. Og det er rett at utviklinga i Asia blir avgjerande for klimaet i verda. Men ein god del av utsleppa i aust heng direkte saman med forbruket i vest, sidan så mange av varene vestlege land importerer, blir laga i Asia. Aukande folketal og aukande forbruk i Noreg driv såleis opp utsleppa både her heime og i Kina.

Det store valet

Studien «The Climate Mitigation Gap» i tidsskriftet Environment Research Letters frå 2017 konkluderte med at det å få færre barn er det desidert viktigaste valet folk i den rike verda kan gjere om dei vil redusere klimagassutsleppa. Å ete mindre kjøt og ta fleire flyreiser er vel og bra, men personlege val av dette slaget monar nokså lite. Om ein familie derimot vel å få eitt barn mindre, har det kring 25 gonger så stor effekt som å velje å leve utan bil.

Slike reknestykke om karbonavtrykket til etterkomarane våre er sjølvsagt spekka med usikre variablar: Ingen kan vite kva livsstil barnebarna eller oldebarna kjem til å velje, eller kva slags teknologi dei kjem til å nytte seg av. Like fullt har folketalsutviklinga svært mykje å seie for framtida til klimaet og resten av miljøet på jorda. Og særleg viktig er folketalsutviklinga i dei rike landa, fordi forbruket vårt og klimagassutsleppa våre er så umåteleg mykje større enn i dei fattige.

Eit tabu

Vi kjem neppe til å få oppleve ein norsk statsminister som oppmodar folk til å få færre barn av omsyn til miljøet. Koplinga mellom folketal og klimaendringar er langt på veg eit politisk tabu, og det er ikkje så rart. Slike reknestykke er ubehagelege: Ingen har lyst til å tenkje på ungane sine som eit framtidig miljøproblem. Og ein kan uansett ikkje satse på å stogge klimaendringane gjennom individuelle livsval. Men det å basere velstand og velferd på folketalsvekst inn i æva, er å likne med eit pyramidespel, og alle veit korleis slike spel endar. I staden for å oppmode folk til å få fleire ungar for å trygge velferdsstaten, kan vi heller gle oss over at dei låge fødselsratane er eit aldri så lite steg i retning av ei berekraftig utvikling.

Ordet «berekraftig» er eit av dei mest misbrukte vi har i ordlista. Men til liks med mange andre utvatna omgrep tydde dette faktisk noko ein gong. «Berekraftig utvikling» vart definert slik i FN-rapporten Vår felles framtid i 1987: «Utvikling som imøtekommer dagens behov uten å ødelegge mulighetene for at kommende generasjoner skal få dekket sine behov.» Og ei vending frå folketalsauke til folketalsnedgang, først i dei rike landa og så i heile verda, aukar sjansane for at komande generasjonar skal kunne arve ein leveleg planet.

Koplinga mellom folketal og klimaendringar er langt på veg eit politisk tabu.

Emneknaggar

Fleire artiklar

Helsedirektoratet i Noreg tilrår same behandling for ME og kronisk utmatting.

Helsedirektoratet i Noreg tilrår same behandling for ME og kronisk utmatting.

Foto: NTB

Ordskifte

«I dag får ikkje ME-pasientane rett behandling.»

Bjørn K. Getz Wold
Helsedirektoratet i Noreg tilrår same behandling for ME og kronisk utmatting.

Helsedirektoratet i Noreg tilrår same behandling for ME og kronisk utmatting.

Foto: NTB

Ordskifte

«I dag får ikkje ME-pasientane rett behandling.»

Bjørn K. Getz Wold
Kathrine Nedrejord er forfattar, dramatikar og scenekunstnar. Ho er samisk med røter i Kjøllefjord i Finnmark, men har budd i Paris sidan 2011.

Kathrine Nedrejord er forfattar, dramatikar og scenekunstnar. Ho er samisk med røter i Kjøllefjord i Finnmark, men har budd i Paris sidan 2011.

Foto: Fartein Rudjord

BokMeldingar

Eg ropar om det heile tida

Boka til Kathrine Nedrejord er både pamflett og roman.

Hilde Vesaas
Kathrine Nedrejord er forfattar, dramatikar og scenekunstnar. Ho er samisk med røter i Kjøllefjord i Finnmark, men har budd i Paris sidan 2011.

Kathrine Nedrejord er forfattar, dramatikar og scenekunstnar. Ho er samisk med røter i Kjøllefjord i Finnmark, men har budd i Paris sidan 2011.

Foto: Fartein Rudjord

BokMeldingar

Eg ropar om det heile tida

Boka til Kathrine Nedrejord er både pamflett og roman.

Hilde Vesaas

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis