Per Anders Todal

peranders@dagogtid.no

Maktbalansen i fiskeria har endra seg mykje sidan fiskarane måtte krype for væreigarane for å få levert fangsten sin. Dei siste åra har det vore seljars marknad langs kysten, og det er fiskarane som haustar grunnrenta i fiskeria. Driftsmarginen i fiskeflåten auka frå 9 prosent i 2004 til 19 prosent i 2018, ifølgje Riksrevisjonen. Det er tal som landindustrien berre kan drøyme om, og alle flåtegruppene har gjort det godt.

Dei gylne åra viser att i inntekta til fiskarane, ikkje minst i den havgåande flåten. I 2019 utgjorde eit normalårsverk på ein norsk trålar 1,2 millionar kroner, syner tal frå Fiskeridirektoratet, meir enn det dobbelte av ei gjennomsnittleg årsløn i industrien.

Men for kystsamfunna er dei gode prisane eit tviegga sverd: Eit prisnivå som skaper velstand for fiskarane, kan knekkje ein ferskfiskeksportør. Og når trålarane har gjort det så godt dei siste åra, heng det saman med at dei langt på veg er frikopla frå landindustrien og sel frosenfisken sin på ein global marknad.

Det var ikkje slik det var tenkt. Mykje av den norske trålarflåten vart bygd opp for å levere råstoff til filetindustrien i Troms og Finnmark, for å sikre produksjon gjennom heile året. Grunnrenta i fiskeria skulle såleis subsidiere dei lite lønsame landanlegga. Men i 2003 vart dei såkalla leveringspliktige trålarane i praksis frikopla frå foredlingsindustrien i Noreg, og dei kan selje fryst fisk på verdsmarknaden til betre prisar.

Trålarane har rett nok ikkje meir enn ein knapp tredel av torskekvoten. Men bortfallet av fisken deira har gjort det vanskelegare å få til lønsam heilårsdrift for industrien på land. Og mangel på råstoff råkar ikkje berre dei gamle, trauste bedriftene, men òg dei som har satsa på på ny, avansert teknologi, som Primex på Myre eller Finnmark Fisk i Mehamn, som i fjor gav opp etter tre års drift. Råstoffmangel gjer norsk fiskeindustri enda meir sesongprega – og meir avhengig av innleigd arbeidskraft frå utlandet.