Per Anders Todal

peranders@dagogtid.no

Når striden om fiskekvotar vekkjer så sterke kjensler i Storbritannia, er det vel så mykje av historiske grunnar som av økonomiske. Storbritannia var lenge den leiande fiskerinasjonen i verda. Men mykje av den statusen var ikkje bygd på fiske kring dei britiske øyane, men på fiske i fjerne farvatn, frå Barentshavet til dei store bankane aust for Nord-Amerika. Engelskmenn fiska torsk ved Island alt i mellomalderen og ved Newfoundland frå 1500-talet, men det var den industrielle revolusjonen som verkeleg sette fart på sakene.

Torskekrig

Det moderne trålfisket er ei britisk oppfinning. På 1800-talet auka etterspurnaden etter fisk i dei veksande industribyane, og jernbanen kunne få fisken fort fram til marknaden, dermed greip trålfisket i Nordsjøen om seg – først med seglskuter. I 1880-åra kom dampskipa og gjorde trålinga langt meir effektiv, og alt mot slutten av 1800-talet var det teikn til at fiskebestandane i Nordsjøen minka. Trålarane frå dei store fiskerihamnene Hull og Grimsby måtte dra stadig lenger vekk for å gjere gode fangstar – mellom anna til Island, Bjørnøya og til farvatna langs norskekysten. I Nord-Noreg kom dei britiske trålarane stadig i konflikt med lokale fiskarar, og gjennom mange tiår skapte dette fisket juridisk strid mellom Noreg og Storbritannia. Islendingane gjekk enda hardare til verks for å halde dei britiske trålarane vekk frå farvatna sine, noko som førte til «torskekrigane» i 1950- og 1970-åra.

Havretten

Men «torskekrigane» var ikkje så viktige som dei ofte blir framstilte i britisk presse. Islendingane var berre litt tidlegare ute enn dei fleste land med å utvide dei økonomiske sonene sine i havet. I løpet av havrettsforhandlingane i 1970-åra vart 200-milssoner kring kyststatane den internasjonale normalen, eit prinsipp som vart hamra fast gjennom Havrettstraktaten i 1982. Slik kom dei fleste attraktive fiskebankane i verda under nasjonal råderett. Dermed vart verkefeltet til den havgåande trålarflåten dramatisk innskrenka, og mykje av den britiske fiskeindustrien kollapsa. Ressursane i den britiske 200-milssona strekte slett ikkje til, og Storbritannia vart ein stor nettoimportør av fisk.

I tillegg fekk ikkje britane ha dei nære farvatna for seg sjølve heller: Den felles fiskeripolitikken til EU gav fiskarar frå andre EU-land tilgang til britisk sone. Men sjølv om brexit kan gje britane attende kontrollen over eiga 200-milssone, er det langt frå nok til å skape nokon ny gullalder for Storbritannia som fiskerinasjon. Dei fleste farvatna som britiske trålarar lenge hausta rikdom frå, er no under kontroll av andre kyststatar.