Per Anders Todal

peranders@dagogtid.no

For ein sivilist er det mykje som er vanskeleg å forstå i historia om fregattane. Korleis er det mogleg å investere nær 20 milliardar kroner i fem krigsskip utan å sikre seg reservedelar nok, og utan å lære opp og tilsetje nok mannskap til å halde skipa på sjøen og tryggleiken oppe?

Dessverre er ikkje fregattane noko eineståande tilfelle i det norske forsvaret, meiner Ståle Ulriksen, som er forskar og lærar ved Sjøkrigsskulen i Bergen.

– Noreg er generelt dårlege på å gjere forsvarsinnkjøp. I kontraktane med leverandør blir det gjerne skore ned på avtalane om reservedelar, i håp om å få mest mogleg for pengane. Så må til dømes fregattane kannibaliserast for å få nok delar til at nokre av fartya kan vere i drift.

– Det er djupt irrasjonelt å kjøpe så dyre ting om ein ikkje har råd til å bruke dei?

– Ja, men vi ser det same i Hæren. Det er ikkje ressursar nok til å drifte utstyret.

Fragmentert

– Mangelen på delar og mannskap til fregattane har vore kjend i mange år. Det må da vere folk som har sett problema og har sagt frå undervegs?

– Ja, men frå toppen får du gjerne beskjed om å halde kjeft. Slik er det i alle organisasjonar. I tillegg er systemet i forsvaret så fragmentert. Det er så mange organisasjonar involvert, det er tungrodd og vanskeleg å få ting gjort, seier Ulriksen.

– Sjefen for Sjøforsvaret eig ikkje skipa, det gjer Forsvarsmateriell. Så skal Forsvarets logistikkorganisasjon stå for logistikk og vedlikehald, medan Forsvarsmateriell og Sjøforsvaret òg har ein del av vedlikehaldet. Og marinebasane er det Forsvarsbygg som eig, medan utdanninga av mannskapa skjer her på Sjøkrigsskulen. Sjefen for Sjøforsvaret har eigentleg nokså liten kontroll.

– Dette minner stygt om den norske jernbanesektoren?

– Ja, men i Forsvaret er det mykje verre. Det er new public management for fullt. Dei ulike einingane internfakturerer kvarandre og forhandlar att og fram, og offiserane har lite tid til å tenkje på krig.

– Kva med politikarane, som skal avgjere kva forsvaret skal drive med?

– Politikarane dukkar gjerne opp ad hoc, og finn kanskje ut at dei vil sende ein fregatt til Syria. Admiralen seier «yes, sir», og ingen fortel utanriksministeren at Sjøforsvaret må plukke ut eit datakort frå eit anna skip for å kunne sende fregatten. Politikarane avgjer bruken av skipa, men dei har lite kontroll over det som skjer i Forsvaret. Og kunnskapen på Stortinget har blitt mindre etter at dei slo saman Forsvarskomiteen og Utanrikskomiteen (i 2009, red.merk).

Gjennomtrekk

Det er mange dyktige folk i Sjøforsvaret, understrekar Ulriksen.

– Når mannskapa får tid til å trene seg opp saman, blir dei gode. Problemet er å halde mange nok opptrente samtidig. Eit mannskap rekk kanskje akkurat å bli samkøyrde, men så sluttar nokon.

– Det er stor gjennomtrekk i Sjøforsvaret. Kva kjem det av?

– Sjøforsvaret legg opp til eit slags 50-talsliv. Det fungerer berre om du har ein ektefelle heime som ordnar alt medan offiserane er ute og seglar. Marinen har mange planlagde oppgåver, pluss at dei kanskje må ut for å skugge russiske farty eller noko anna uføresett. Da kan du ikkje hente i barnehagen. I tillegg er folk frå Sjøforsvaret ettertrakta andre stader i arbeidslivet. Når eg er på besøk hos norske reiarlag, ser eg mange med ring frå Sjøkrigsskulen på fingeren.

– Om Sjøforsvaret stadig må lære opp nye mannskap, må det vel gå på kostnad av tryggleiken òg?

– Ja. I tillegg har lengda på utdanninga blitt skoren ned. Dermed blir det meir vidareutdanning av folk medan dei er i teneste. Da «Helge Ingstad» forliste, var fleire av dei meir erfarne i mannskapet på kurs.

Lærdom

Ståle Ulriksen meiner det er fleire lærdomar å trekkje av historia om dei norske fregattane.

– Den viktigaste er at ein må tenkje på heile levetida til eit skip når ein kjøper det. Du må ha ein plan for oppgraderingane. Og helst må du sikre at du har doble mannskap for kvart skip. Skal du ha fem fregattar, må du i alle fall ha sju-åtte besetningar.

Også politikarane har ein del å lære om kva som skal til for å ha eit fungerande sjøforsvar, meiner Ulriksen.

– Dei må først og fremst skjøne kva behova faktisk er. Eg har pendla mykje mellom Bergen og Oslo, og det er stor skilnad på korleis folk oppfattar landet. Her i Bergen ser du det maritime heile tida.