Lars Saabye Christensen har sett opp sitt litterære testament som ei skuggebok – siste band i trilogien Byens spor. Byråsjefen hadde ikkje lese Saabye tidlegare, men i sommar gav han seg i kast med forfattarskapen, og når Byråsjefen bestemmer seg for noko, gjer han det grundig: Han las alt, likt og ulikt, dikt og datt, romanar og noveller.

Han begynte med Byens spor, og han likte det han las. Han kjende seg att i skildringane av kvardagsliv, skuleliv og familieliv frå det seine 40-talet og framover: Tida då fedrane var fjerne og mødrene heimeverande, lærarane menn og skulen streng, radioen hadde éin kanal og telefon var for dei utvalde. Det som irriterte, var den ufine omtalen av kappe- og hattekledde kontoristar med mappe.

Som den jordnære mann han er, har Byråsjefen stadsans. For å ha noko handfast å kopla lesinga til gjorde han seg fotkjend i Saabyes landskap: Han tråla gatene mellom Bislett, Gamle Aker kirke, Fagerborg, Majorstua, Briskeby, Homansbyen, Solli plass og Skillebekk. Det er ikkje fritt for at han også såg etter spor av slaktar Melsom og Desiree frisørsalong.

JO MEIR HAN LAS seg bakover i forfattarskapen, jo meir innsåg Byråsjefen at det er mykje sanning i at ein bryr seg meir om barndommens rike til eldre ein blir: Til slutt går me alle i barndommen.

Men han blei også stadig meir litterært forvirra gjennom novellesamlingane og Bisettelsen, Saabyes cirkus, Maskeblomstfamilen, Halvbroren, Bly, Herman, Beatles, Jokeren og Amatøren. Han klarte ikkje å halda gatene i dei ulike bøkene frå kvarandre; den breie gata bak slottet glei saman med Kirkeveien og Gyldenløves gate. Det gjorde også skulane i strøket. Verre var det at også hovudpersonane glei over i kvarandre: Byråsjefen tykte han kjende att Jesper Kristoffersen i dei alle.

Sjølv om Byråsjefen hadde sin oppvekst under andre vilkår og langt frå det urbane Majorstua, kjende han att mykje av seg sjølv i dei alle – i moderat utgåve, sjølvsagt: ein forvilla og av og til fortvila ung gut som var klønete og tafatt, forsagt og full av kompleks, der han bala med sitt. Han ville vera likt og på same tid uavhengig, så han streva med å få til å vera ein av gutta. Han kjende seg innestengd i miljøet og i seg sjølv; han ville ut og vekk. Det klarte han, han fann sitt spor og slapp å snubla seg gjennom livet.

OM BYRÅSJEFEN skulle våga seg til å gje eit råd til andre som vil ta seg inn i Saabyes diktarverd, er det at han må lesast framlengs. Om du begynner med Byens spor og les deg bakover, verkar dei eldre bøkene som forstudiar; du har liksom fasiten og blir grundande på om du ikkje alt har møtt og kjenner kjernen i desse unge gutane frå før.

Byråsjefen ser ikkje bort frå at det er slik det er med store forfattarar: Dei har sine tema og sine figurar med heilt frå starten, og så prøver dei det ut i ulike retningar. Då kjem du som lesar skeivt ut om du ikkje les i takt med forfattaren.

VERTINNA er så måteleg interessert i sjelelivet og underlivet til oslogutar i framslengalderen. Men ho forstår jo at det er der som hos henne: Folk kan bry seg om deg, men dei bruker vel så mykje tid og krefter og slarv på å bry seg med kva du gjer og ikkje gjer.

Sjølv har ho lese meir bygdeforteljingar. Då ho fekk tak på det namdalske språket, hadde ho stor glede av Olav Duun. Men favoritten er Sjur Bygd (1889–1985), som vaks opp og budde på heimegarden Bygd i Myrkdalen i Vossestrand herad. Han var ein av dei mest særmerkte forfattarane i bygde-Noreg på 1900-talet, med djup psykologisk innsikt og ei scenisk presentasjonsform som synte utviklinga i eit bygdesamfunn og menneska som lever i det. Dei blir ofte framstilte indirekte gjennom råkande naturskildringar og presise detaljar og seiemåtar. Hovudverket er trilogien Valplassen, Holmgang og I hamskifte.

SPALTISTEN er ruralsosiolog og har møtt både heimbygdkjærleik og bygdedyr i teori og praksis. Lokalsamfunn og stader er av så mange slag, men dersom figurane til Saabye ikkje hadde vore plasserte på Majorstua og Fagerborg, men på Majavatn eller Fagernes, ville det ha vore typisk heimstaddikting – ein større og vidare heimstad, rett nok, men i geografiske og sosio­kulturelle rammer der folk lever livet sitt mellom stengsel og opningar, fridom og tvang, mellom å kjenna seg heime og vera ein framand, mellom å høyra til og kjenna seg utstøytt.

Nett det handlar mykje heimstaddikting om, og det gjer bygdesosiologien også. Lars Saabye Christensen skriv jækla godt, og han tenker ikkje så verst heller. Derfor går det greitt å forsyna seg av byromanane hans frå urbane landskap og menneskeliv med eit ruralt sideblikk. Dei urbane bygdedyra hadde gode tider på Fagerborg – med Røde Kors-nåla godt synleg.

OM OLAV DUUN og Olav Aukrust blir det sagt at diktinga deira gjekk frå det lokale, via det nasjonale til det globale, med himlane over og vondskapen under. Ein kunne også seia frå det personborande, spesifikke og stadbundne til det allmenne.

Bygd og by, før og nå, same land og same lagnader når ein grev djupt nok, same kor ulikt det er på overflata. Det er eit mål på rotfesta og berekraftig litteratur.

Andreas Hompland er
sosiolog og skribent.