Belarus

Per Anders Todal

peranders@dagogtid.no

Ukrainarane har gode grunnar til å følgje nøye med langs grensa mot Belarus i nord. I luftline er det berre 80 kilometer frå den grensa til Kyiv. Den lange russiske militærkolonnen som vi hugsar frå satellittbileta i februar, kom frå belarusisk territorium. Men etter at åtaket på hovudstaden vart slege attende i mars, har det ikkje vore kampar på bakken i desse områda. No veks frykta for at russarane ønskjer å opne denne fronten igjen, og mange spekulerer på om president Aleksandr Lukasjenko vil sende den belarusiske hæren inn i krigen på Putins side.

Vi veit kva side den belarusiske diktatoren står på. Da invasjonen tok til, sende Russland mange tusen soldatar inn i Ukraina frå belarusisk jord, russiske kampfly nyttar framleis flyplassar i landet, og russarane har retta mange rakettåtak mot Ukraina frå Belarus. Men Lukasjenko heldt hæren sin heime. No er han kanskje i ferd med å skifte meining.

Nye tonar

Måndag erklærte Lukasjenko at han hadde blitt samd med Putin om å samle ein felles russisk og belarusisk styrke i område nær Ukraina. Han hevda – utan å leggje fram noko prov – at den ukrainske regjeringa planla åtak på Belarus, og åtvara om harde represaliar om ukrainarane «la dei skitne hendene sine» på belarusisk jord. Ukrainske styresmakter blir «pressa av dei vestlege herrane sine til å starte ein krig mot Belarus», hevda Lukasjenko ifølgje det statlege nyhendebyrået.

Om ikkje anna er dette eit retorisk skifte frå diktatoren. I eit intervju med Associated Press i mai var Lukasjenko avmålt i støtta til Russland. Han uttrykte rett nok forståing for det Putin gjorde i Ukraina, men sa òg at han ønskte at krigen snart skulle ta slutt. Og Lukasjenko kalla det som skjedde i Ukraina, ved sitt rette namn: Han snakka om krig, ikkje ein «spesialoperasjon», som leiarane i Kreml insisterte på å kalle invasjonen, og sa at han sjølv kunne vere fredsmeklar. No snakkar han ikkje lenger om fred.

Signala er sjølvsagt fanga opp i Kyiv. På tysdag oppmoda den ukrainske presidenten Volodymyr Zelenskyj FN om å sende fredsstyrkar til grensa mellom Ukraina og Belarus for å førebyggje provokasjonar som kan gje Lukasjenko eit påskot for å gå inn i krigen.

Lite erfaring

Det er all grunn til å tru at Putin vil ha Belarus med på laget. Etter sju månaders krig er den russiske invasjonshæren sterkt svekt. Tapstala er uvisse, men det er utan tvil snakk om titusenvis av døde eller såra russiske soldatar, pluss eit tusental tapte panservogner og andre militærkøyretøy. Mobiliseringa tek tid, Putin er på vikande front, og treng all hjelp han kan få.

Kor stor skilnad kan det gjere om Belarus blir med i krigen? Dei væpna styrkane til landet tel på papiret kring 50.000 mann. Men dei fleste av desse er vernepliktige soldatar, og i praksis er det truleg berre ein mindre del av hæren som kan vere til særleg hjelp for russarane. Dei paramilitære styrkane til innanriksdepartementet tel på si side over 100.000 mann. Valdsapparatet i Belarus er godt trent i å undertrykkje sitt eige folk, noko styrkane til Lukasjenko har vist seg svært kapable til i mange år. Men å mishandle demonstrantar i gatene er ikkje det same som å kjempe mot ein herda, velutstyrt og sterkt motivert ukrainsk hær.

Dei belarusiske spesialstyrkane kan derimot vere nyttige for Putin. Desse soldatane skal vere langt betre trente og utstyrte enn resten av hæren og tel kring 6000 mann. Men også dei manglar kamperfaring.

Ifølgje International Institute for Strategic Studies er mykje av utstyret til militæret i Belarus frå sovjettida. Belarus skal ha kring 500 fungerande panservogner av russisk merke. Flyvåpenet er nokså lite, og dei fleste kampflya er gamle, men landet rår over ein del nyare, eigenproduserte missilvåpen som også blir nytta av Russland.

Handlingsrom

Kor stor er så faren for at Lukasjenko vil sende sine eigne soldatar inn i krigen? Det avheng ikkje berre av forholdet mellom Russland og Belarus, men òg av den pressa situasjonen diktatoren er i heime. Gjennom dei 28 åra sine ved makta har han vist seg som ein slu taktikar. På eine sida har Russland ønskt å halde Belarus inne i maktsfæren sin og har stødd opp under økonomien med billeg olje og gass. EU-landa har på si side prøvd å trekkje landet ut av skuggen til Russland og lokka med lån og handelsavtalar.

Dette har gjeve Lukasjenko handlingsrom. Når han har kjent seg pressa av Russland, har han løyst litt på grepet, sleppt fri politiske fangar og signalisert at han ville gå i liberal lei. Og når EU har sett press på Lukasjenko og truga med sanksjonar, har han igjen krope tettare inntil Kreml. Men forholdet hans til Putin har aldri vore hjarteleg. Lukasjenko har frykta at Belarus igjen skulle bli underlagt Russland, og heilt fram til 2020 nekta han russarane å lage permanente militærbasar i Belarus. I 2014 kritiserte Lukasjenko til og med den russiske annekteringa av Krym og tok på seg rolla som fredsmeklar i Donbas-konflikten.

I klemme

Etter «presidentvalet» i Belarus for to år sidan var tida omme for dobbeltspelet. Hundretusenvis av belarusarar gjekk ut i gatene og protesterte mot valjukset, og berre med massiv valdsbruk klarte diktatoren å slå ned folket. Han kunne ikkje lenger lure nokon med lovnader om liberalisering. Undertrykkinga av opposisjonen har sidan da vore nær total, og Lukasjenko er prisgjeven russisk støtte for å halde seg ved makta. Det er òg grunn til å tru at Putin har pressa hardt på for å få belarusiske styrkar med i krigen. Dette gjer det desto meir overraskande at Lukasjenko har halde hæren sin heime. Og dette fortel truleg noko om presset han kjenner på heimebane. Deltaking i Ukraina-krigen vil vere ekstremt upopulært, og demonstrasjonane i 2020 viste at også dei tolmodige belarusarane har ei smertegrense. Sjølv om styrkane til Lukasjenko banka folk til lydnad i 2020, er det ikkje gjeve at dei klarer det ein gong til.

Lukasjenko har no ingen attraktive alternativ. Han har openbert ikkje noko ønske om å bli med i krigen, samtidig styrer han på Putins nåde. Også dei som kjenner Belarus svært godt, er i tvil om utfallet. «Putin kan ikkje tvinge Lukasjenko til å gjere politisk sjølvmord», sa den belarusiske analytikaren Artyom Sjrajbman ved Carnegie-stiftinga til The Guardian onsdag. Andrej Sannikov, som var viseutanriksminister under Lukasjenko før han gjekk over til opposisjonen og vart tvinga i eksil, er på si side pessimist. «Til slutt må Lukasjenko sende soldatane sine inn i Ukraina. Han har ikkje noko eigentleg val», sa Sannikov til The New York Times tysdag.