Per Anders Todal

peranders@dagogtid.no

Knapt nokon einskildperson har prega EU så sterkt som Jacques Delors, som var president for Europakommisjonen frå 1985 til 1995. Delors var den store pådrivaren for både den indre marknaden og for den monetære unionen som var grunnlaget for innføringa av euroen. Medan utviklinga av EF-samarbeidet i dei første tiåra hadde vore prega av små steg, var Delors ein tilhengar av store sprang.

Både den indre marknaden og den monetære unionen skulle bidra til å skape vekst i Europa etter stagnasjonen i 1970- og 80-åra. Å fjerne handelshindringar av ymse slag innanfor EF var relativt liketil, men ein valuta­union var verre. I 1970-åra hadde kommisjonen fått laga tre rapportar som greidde ut spørsmålet om ein slik union. Alle konkluderte med at sams valuta føresette ein langt tettare føderasjon, med felles skattar og eit mykje større felles budsjett enn det EF hadde i 70-åra. Og noko slikt var politisk umogleg.

Jacques Delors vart leiar for kommisjonen i 1985, og han såg annleis på saka. Det var fullt mogleg å starte med penge­unionen og byggje ut dei andre føderale strukturane etter kvart, meinte han. Ved avgangen sin i 1995 slo han fast at Europa var på ein irreversibel veg mot ein sams valuta. Og den sams valutaen var ikkje berre essensiell på grunn av dei fordelane valutaen kom til å gje i seg sjølv, sa Delors, «men fordi han ikkje kan eksistere utan motstykket sitt i ei europeisk regjering».

Også andre EU-entusiastar såg på euroen som eit steg på vegen mot ein politisk union. Den tyske utanriksminister Joschka Fischer sa til dømes dette i 1999: «Introduksjonen av ein felles valuta er ikkje først og fremst ei økonomisk, men heller ei (...) politisk handling.» Fischer peika på at prosessen langt frå var fullenda. Kontrasten mellom den felles valutaen og mangelen på felles politiske og demokratiske strukturar kunne skape spenningar i ei ikkje så fjern framtid, åtvara han. Andre sette sin lit til at krisene skulle drive fram utviklinga dei ønskte.

I 2001 sa Romano Prodi, som da var president for EU-kommisjonen: «Eg er sikker på at euroen vil presse oss til å innføre nye reiskapar i den økonomiske politikken. Det er politisk umogleg å foreslå det no. Men ein dag kjem det ei krise, og nye reiskapar vil bli laga.»

Til ein viss grad slo dette til. Finanskrisa i 2008 og gjeldskrisa etterpå tvinga fram nokre nye reiskapar i EU-systemet. Den europeiske sentralbanken har til dømes fått langt større fullmakter og har blitt mykje mektigare undervegs. Men framleis er euroen ein valuta utan ein stat, med alt det inneber av problem.