Dei unge skottane vil ut
Valet i Skottland endra ikkje den parlamentariske situasjonen, men sidan dei unge er så sterkt for lausriving, går det mot oppløysing av den britiske unionen, trur Kathrine Jebsen Moore.
Nicola Sturgeon kjem til Bute House, den offisielle residensen til Skottlands fyrsteminister, etter å ha vunne endå eit val.
Foto: Russell Cheyne / Reuters / NTB
Samtalen
Kathrine Jebsen Moore
skribent, busett i Skottland
Aktuelt
Skottland har halde val og vil ha ny folkerøysting
Samtalen
Kathrine Jebsen Moore
skribent, busett i Skottland
Aktuelt
Skottland har halde val og vil ha ny folkerøysting
jon@dagogtid.no
Det har vore val i Skottland. Det skotske nasjonalistpartiet (SNP) fekk ikkje reint fleirtal, men nesten. Dei som vil lausriva seg, har no like mange sete som dei fekk i 2011, før den førre folkerøystinga om lausriving, nemleg 74. Toryane fekk like mange sete som ved valet i 2016, 31. Likevel meiner mange at det snart kjem ei ny folkerøysting om lausriving, ei folkerøysting som statsminister Boris Johnson i London seier han ikkje vil gjeva skottane.
Kathrine Jebsen Moore har arbeidd for økonominettstaden Bloomberg, men er no frilansar. Ho bur i Edinburgh.
– Var valet ein siger for SNP og fyrsteminister Nicola Sturgeon?
– Nei, det vil eg nok ikkje seia. Ja, vi som bur her, visste at det kom til å gå godt for SNP; dei står veldig sterkt. Men dei vona på reint fleirtal. Dimed fekk dei ikkje eit klart og tydeleg signal om å gå vidare og presse på for sjølvstende. Når det er sagt, ber korkje partiet eller Sturgeon preg av dei ikkje fekk reint fleirtal. Dei er like tydelege som før på at dei vil ha folkerøysting.
– Men når den parlamentariske situasjonen er som før, kvifor skal dei då få ei ny folkerøysting?
– Dei har støtte frå dei grøne, som fylgjer SNP i tjukt og tynt, så det er fleirtal i det skotske parlamentet for lausriving, men det har det vore før òg, så på det viset er det ikkje noko nytt. Ved den førre folkerøystinga var då også SNP heilt klar på at slike folkerøystingar berre skulle kunne skje «ein gong per generasjon». Dessutan har meiningsmålingane byrja å endra seg. Det klare fleirtalet for å gå ut ser ut til å vera borte. Eg såg nett ein større reportasje på BBC der folk vart intervjua i områda der SNP står sterkt. Veljarane der gav uttrykk for at lausriving ikkje var det viktige no. Innsatsen burde heller rettast mot å få økonomien på fote att etter covid-19. Men SNP vil ha ei folkerøysting, og slik saka ser ut no, kan dei heile enda i den høgste domstolen her borte. Prosessen fram mot ei eventuell avgjerd vert nok ikkje pen.
– Men kor avhengig er Skottland av resten av unionen og England, kor mykje får dei i overføringar?
– Dei får 15 milliardar pund netto frå Westminster (det britiske parlamentet, red. merk.) – eller «Westmonster», som mange i Skottland kallar det – i eit normalår. Pengane vert fordelte etter den såkalla Barnett-formelen, som byråkraten Joel Barnett i finansdepartementet i London laga i 1978. Barnett har rett nok i ettertid kalla sin eigen formel eit «forferdeleg mistak», men formelen syter for at Nord-Irland, Skottland og Wales får meir i offentlege overføringar og støtte enn England får. Under covid-19-pandemien har Skottland i tillegg fått 8,6 milliardar pund.
– Kva vert det per hovud?
– Gjennomsnittet for heile Storbritannia er på 9800, for skottane er det same talet 11.566 pund i eit normalår. Så ja, skottane får langt meir enn det engelskmenn får frå London.
– Er skotske veljarar klare over kor avhengige dei er av England økonomisk?
– Ja, mitt inntrykk er at mange er klar over det. Men debatten går ikkje på det økonomiske. Her borte er det faktisk eit verkeleg hat mot London, og særleg Det konservative partiet og Boris Johnson. Motstanden er ikkje tufta på økonomi, men på ein draum om kva som kan skje etter ei lausriving. Likevel er sjølvsagt økonomi avgjerande. Det har til dømes ikkje vore skikkeleg utgreidd kva slags valuta Skottland skal ha. SNP er svært pro-EU, men underskotet på det skotske statsbudsjettet er altfor stort etter EUs regelverk til at Skottland kan verta medlem. I tillegg er det dette med eksportmarknaden: 60 prosent av eksporten går til resten av Storbritannia, 19 prosent går til EU.
– Men Skottland har oljen. Er SNP oljevenleg?
– Dei var det. Før var det snakka mykje om olje, og at Skottland som Noreg kunne byggja opp eit oljefond. Men den retorikken er borte. Det kan ha samanheng med at det er lite olje att, men det handlar nok også om at SNP har vorte meir progressive på klimafeltet. Dei har vorte eit svært moderne parti ideologisk.
– Det heiter at makt korrumperer. SNP har sete med makta veldig lenge. Kvar vert opposisjonen av?
– No lyt ein hugsa at det er mange som ikkje røystar på dei, men jau, det er ein stor grad av resignasjon mellom andre parti her borte. Det finst ikkje ein klar utfordrar. Dei konservative er nest størst, men dei er langt frå SNP. Labour er særs upopulær og har falle som ein stein. Dessutan har SNP teke dei sosialdemokratiske merkesakene. Mange røystar rett nok taktisk. SNP har til dømes gjeve røysterett til utlendingar også utanfor EU og Commonwealth. Eg røysta på Labour-kandidaten av di Labour hadde størst sjanse til å slå SNP her eg bur. Men samstundes har SNP gjeve røysterett til 16-åringar, og ungdomen er sterkt for ei lausriving. Om dei unge ikkje endrar meining når dei vert eldre, går det mot lausriving før eller seinare.
Er du abonnent? Logg på her for å lese vidare.
Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
jon@dagogtid.no
Det har vore val i Skottland. Det skotske nasjonalistpartiet (SNP) fekk ikkje reint fleirtal, men nesten. Dei som vil lausriva seg, har no like mange sete som dei fekk i 2011, før den førre folkerøystinga om lausriving, nemleg 74. Toryane fekk like mange sete som ved valet i 2016, 31. Likevel meiner mange at det snart kjem ei ny folkerøysting om lausriving, ei folkerøysting som statsminister Boris Johnson i London seier han ikkje vil gjeva skottane.
Kathrine Jebsen Moore har arbeidd for økonominettstaden Bloomberg, men er no frilansar. Ho bur i Edinburgh.
– Var valet ein siger for SNP og fyrsteminister Nicola Sturgeon?
– Nei, det vil eg nok ikkje seia. Ja, vi som bur her, visste at det kom til å gå godt for SNP; dei står veldig sterkt. Men dei vona på reint fleirtal. Dimed fekk dei ikkje eit klart og tydeleg signal om å gå vidare og presse på for sjølvstende. Når det er sagt, ber korkje partiet eller Sturgeon preg av dei ikkje fekk reint fleirtal. Dei er like tydelege som før på at dei vil ha folkerøysting.
– Men når den parlamentariske situasjonen er som før, kvifor skal dei då få ei ny folkerøysting?
– Dei har støtte frå dei grøne, som fylgjer SNP i tjukt og tynt, så det er fleirtal i det skotske parlamentet for lausriving, men det har det vore før òg, så på det viset er det ikkje noko nytt. Ved den førre folkerøystinga var då også SNP heilt klar på at slike folkerøystingar berre skulle kunne skje «ein gong per generasjon». Dessutan har meiningsmålingane byrja å endra seg. Det klare fleirtalet for å gå ut ser ut til å vera borte. Eg såg nett ein større reportasje på BBC der folk vart intervjua i områda der SNP står sterkt. Veljarane der gav uttrykk for at lausriving ikkje var det viktige no. Innsatsen burde heller rettast mot å få økonomien på fote att etter covid-19. Men SNP vil ha ei folkerøysting, og slik saka ser ut no, kan dei heile enda i den høgste domstolen her borte. Prosessen fram mot ei eventuell avgjerd vert nok ikkje pen.
– Men kor avhengig er Skottland av resten av unionen og England, kor mykje får dei i overføringar?
– Dei får 15 milliardar pund netto frå Westminster (det britiske parlamentet, red. merk.) – eller «Westmonster», som mange i Skottland kallar det – i eit normalår. Pengane vert fordelte etter den såkalla Barnett-formelen, som byråkraten Joel Barnett i finansdepartementet i London laga i 1978. Barnett har rett nok i ettertid kalla sin eigen formel eit «forferdeleg mistak», men formelen syter for at Nord-Irland, Skottland og Wales får meir i offentlege overføringar og støtte enn England får. Under covid-19-pandemien har Skottland i tillegg fått 8,6 milliardar pund.
– Kva vert det per hovud?
– Gjennomsnittet for heile Storbritannia er på 9800, for skottane er det same talet 11.566 pund i eit normalår. Så ja, skottane får langt meir enn det engelskmenn får frå London.
– Er skotske veljarar klare over kor avhengige dei er av England økonomisk?
– Ja, mitt inntrykk er at mange er klar over det. Men debatten går ikkje på det økonomiske. Her borte er det faktisk eit verkeleg hat mot London, og særleg Det konservative partiet og Boris Johnson. Motstanden er ikkje tufta på økonomi, men på ein draum om kva som kan skje etter ei lausriving. Likevel er sjølvsagt økonomi avgjerande. Det har til dømes ikkje vore skikkeleg utgreidd kva slags valuta Skottland skal ha. SNP er svært pro-EU, men underskotet på det skotske statsbudsjettet er altfor stort etter EUs regelverk til at Skottland kan verta medlem. I tillegg er det dette med eksportmarknaden: 60 prosent av eksporten går til resten av Storbritannia, 19 prosent går til EU.
– Men Skottland har oljen. Er SNP oljevenleg?
– Dei var det. Før var det snakka mykje om olje, og at Skottland som Noreg kunne byggja opp eit oljefond. Men den retorikken er borte. Det kan ha samanheng med at det er lite olje att, men det handlar nok også om at SNP har vorte meir progressive på klimafeltet. Dei har vorte eit svært moderne parti ideologisk.
– Det heiter at makt korrumperer. SNP har sete med makta veldig lenge. Kvar vert opposisjonen av?
– No lyt ein hugsa at det er mange som ikkje røystar på dei, men jau, det er ein stor grad av resignasjon mellom andre parti her borte. Det finst ikkje ein klar utfordrar. Dei konservative er nest størst, men dei er langt frå SNP. Labour er særs upopulær og har falle som ein stein. Dessutan har SNP teke dei sosialdemokratiske merkesakene. Mange røystar rett nok taktisk. SNP har til dømes gjeve røysterett til utlendingar også utanfor EU og Commonwealth. Eg røysta på Labour-kandidaten av di Labour hadde størst sjanse til å slå SNP her eg bur. Men samstundes har SNP gjeve røysterett til 16-åringar, og ungdomen er sterkt for ei lausriving. Om dei unge ikkje endrar meining når dei vert eldre, går det mot lausriving før eller seinare.
– 60 prosent av eksporten går til resten av Storbritannia, 19 prosent går til EU.
Fleire artiklar
Sunniva M. Roligheten debuterte som romanforfattar i 2022. Boka som kjem ut no, har ho skrive saman med Daniel A. Wilondja.
Foto: Anna-Julia Granberg / Blunderbuss
Orda mellom oss
Sunniva M. Roligheten, Daniel A. Wilondja og Google Translate har saman skrive ein fascinerande tekstkollasj.
Teikning: May LInn Clement
«Blokk har vore nytta om stabben folk vart halshogne på.»
Med jamne mellomrom legg Riksrevisjonen, her representert ved riksrevisor Karl Eirik Schjøtt-Pedersen, fram undersøkingar med nokså hard kritikk av korleis vedteken politikk vert gjennomført av forvaltinga.
Foto: Ole Berg-Rusten / NTB
Eit spørsmål om kontroll
I rapport etter rapport kritiserer Riksrevisjonen statlege institusjonar for feil og manglar. Men kva kjem det eigentleg ut av kritikken?
Odd Nordstoga slo gjennom som soloartist i 2004. No har han skrive sjølvbiografi.
Foto: Samlaget
Ein av oss
Odd Nordstoga skriv tankefullt om livet, ut frå rolla som folkekjær artist.
Stian Jenssen (t.v.) var alt på plass i Nato då Jens Stoltenberg tok til i jobben som generalsekretær i 2014. Dei neste ti åra skulle dei arbeide tett i lag. Her er dei fotograferte i Kongressen i Washington i januar i år.
Foto: Mandel Ngan / AFP / NTB
Nato-toppen som sa det han tenkte
Stian Jenssen fekk kritikk då han som stabssjef i Nato skisserte ei fredsløysing der Ukraina gjev opp territorium i byte mot Nato-medlemskap. – På eit tidspunkt må ein ta innover seg situasjonen på bakken, seier han.