Andreas Hompland

hompland@online.no

Byråsjefen har fått to nye heltar: Anne Kari Lande Hasle og Michael Tetzschner – den første pensjonert departementsråd, den andre flytta frå Stortingets kontroll- og konstitusjonskomité til utanriks- og forsvarskomiteen, i tospann med den prinsipielle antagonisten sin, Martin Kolberg.

Det er ein motstrevande heltestatus, for den gode hjelpeskrivaren min ser ikkje dei to som ufeilbarlege tolkarar av lov og sedvane for tilhøvet mellom politikk og forvaltning. Men i konstitusjonelle grenseland er det få andre som freistar å vera ryddige.

ANNE KARI LANDE HASLE er fagutdanna sosionom og blei tatt under vengene av Karl Evang i Helsedirektoratet for å jobba med narkotikasaker. Ho synte seg å vera så dyktig til å manøvrera i irrgangane mellom politikk og byråkrati at ho steig til topps i forvaltninga. Namnet på departementet har skifta, og statsrådane endå oftare, og av og til var det to av dei i same departement, men Lande Hasle var departementsråd i 20 år, fram til 2013.

Tidsskrift for Den norske legeforening kalla henne i eit intervju «helsebyråkratiets fargerike eminense». Som departementsråd manøvrerte ho med kløkt og konduite og heldt ein låg profil utetter. Men kvar gong det var skifte av statsråd, kom ho ut av skuggen for å regissera, men ikkje lenger fram enn til departementsdøra. Ho kommenterte rolla si slik: «Byråkratene overlever regjeringsskiftene, men vi må ikke misbruke de fullmaktene vi får. Som departementsråd skal jeg ikke overkjøre statsrådene, men hjelpe dem å navigere dit de vil. Jobben er å balansere mellom politiske og administrative overveielser, selv om det kan være turbulent.»

DET HAR ALDRI VORE ein løyndom at Lande Hasles politiske hjarte ligg til venstre, men ingen har tatt henne i å favorisera Arbeidarpartiet. Då Spaltisten spurde henne ein gong ei Ap-regjering gjekk av, om ho ikkje var litt lei seg, svarte ho at det tvert imot var strålande, for då kunne departementet få sosialisert politikarar som hadde vore i opposisjon og ikkje såg sakene frå departemental synsstad. Og ho minte om at ein normal reformprosess gjerne kan ta eit tiår, frå utgreiing til lov. Derfor må forvaltninga kjenna eigedomsrett til saka for å halda oppe framdrift og styringsfart, for det er sjeldan at same regjering, statsråd eller parti er med på heile løpet.

Som avlusa toppbyråkrat er Lande Hasle mykje brukt som offentleg utgreiar, men ho tar også på seg å refsa statsrådar som ikkje fyller rolla 24 timar i døgeret, men driv privat praksis som person og partipolitikar innimellom.

SPALTISTEN FORSTÅR at det kjennest kleint i departementet når statsråden, eller den politiske rådgjevaren eller ein tilsett i informasjonsavdelinga, legg ut bilete av henting i barnehagen. Eller då den umodererte, hvis navn ikke skal nevnes, kalla Stortinget ein barnehage og ville dela ut sympatiblomar som byråkratane ikkje ville ha.

Slikt skaper uro i forvaltninga, og det tar tid og ressursar å rydda opp. Røynde byråkratar veit at små ting kan veksa til brennbare politiske saker. Dei skal vera føre var og åtvara statsråden mot mørke skyer før han eller ho ser det sjølv. Om dei skal vera buktalar og buffer for statsråden, må dei vera fagleg sjølvstendige og ha mot til å seia anna enn «Javel, herr statsråd».

BYRÅSJEFEN er samd med Lande Hasle, og han siterer gjerne amtmann Sponheim frå den tida han var statsråd: «Jeg/eg er ikke/ikkje på Facebook; eg/jeg er på Stortinget.»

Byråsjefen held Utrednings-intsruksen heilag. Han vil ikkje ha statsrådar som bloggar, byr på seg sjølve og legg ut feriebilete av hattane sine eller tvitrar om kattane sine på statsrådskontoen. Kva dei gjer på heimebane eller i trønderske åkrar, må forvaltninga sleppa å bry seg med. Dei må ikkje blanda korta, og då er det tryggast å halda seg unna spelet.

Byråsjefen har stor respekt for ho som styrte informasjonsarbeidet om samferdsel, men fekk fyken av Solvik-Olsen då ho stod fast på at det ikkje var departementets ansvar å skipa til partiarrangement når statsråden reiste landet rundt. Departementet skal ikkje selja partipolitikken til statsråden og få han til å skina og framstå i best mogeleg lys. Slikt har ein statsfinansierte partiapparat til å ta seg av.

MICHAEL TETzSCHNER har full støtte hos Byråsjefen når han kritiserer at Arbeidarpartiet vil ha den vesle utgreiingsavdelinga i Stortinget som motekspertise til sentralforvaltninga i saka om EUs arbeidsmarknadsbyrå. Men han meiner at departementa skaffa seg ris til eigen bak då dei tok til å kalla seg og oppføra seg som «statsrådens politiske sekretariat». Folk som ser slik på det, burde pitla seg ut av departementet når det kjem ein statsråd med annan dagsorden og politisk legning.

Byråsjefens devise er at ein må skilja klart mellom det politiske og det faglige regimet. Det er sjølve grunnvilkåret for ei legitim forvaltning i weberiansk tradisjon. Alle parti og partar må kunna lita på at departementet er sakleg og politisk nøytralt. Det må vera som i den gamle Gjensidige-reklamen: «Statsråder kommer og går, men byråkratiet består.»

Andreas Hompland er
sosiolog og skribent.