Datakrig

Jon Hustad

jon@dagogtid

Martin Libicki er kanskje ikkje den i verda som veit mest om «cyberwar», datakrig eller «den stille krigen», som det òg vert kalla, men han er ein av dei som kan mykje. Libicki har i over 25 år forska på datatryggleik, datakrig og informasjonskrig, og han har skrive ei rad bøker. Sist måndag held han førelesing ved Norsk Utanrikspolitisk Institutt (NUPI) i Oslo. Libicki er i dag professor ved United States Naval Academy, men er særs nøye med å påpeika at han ikkje uttaler seg på vegner av den amerikanske regjeringa.

– Eg har knapt tilgang på gradert informasjon og liker det best på det viset. Då kan eg ytra meg fritt.

Å hacka eit kraftverk

Kva er vi mest redde for av det ytre som omgjev oss? Det er kan henda naturelementa. Det gamle helvete i norrøn tid var ikkje evig eld. Nivlhel, eller Helheimen, var plassert lengst mot nord, og i nord er det ikkje varmt, det er kaldt. Det som i dag vernar oss mot kulde og påfylgjande død, er kraftverka våre – dette at vi berre kan slå på ein brytar. Underskrivne skal ikkje snakka på vegner av alle, men mange ber nok på ei lita uro over kva som skjer med kraftverka våre om russarane kjem til at dei vil hacka dei. For i dag er kraftverka utan menneske, dei vert styrte av datamaskiner som ligg ein heilt annan stad. Kraftverka våre er heilautomatiserte og styrte via internett.

– Slik automatisering gjer oss urolege. Vi veit at det ikkje er nokon der. Vi veit òg at det finst datamaskiner, og vi veit at det finst slemme menneske der ute. Dessutan veit vi at russarane makta å forstyrra kraftproduksjonen i Ukraina. Då framskriv vi alt og trur at det kjem til å råka oss òg, seier Libicki.

Uroa dykk ikkje!

Men bodskapen til Libicki, om han har nokon, er ikkje at vi uroar oss for lite, vi uroar oss for mykje.

– For om lag tjue år sidan forsvann delar av kraftforsyninga vest i USA. «Alle» ropte opp: Det er datakrig! Det var eit ekorn som hadde gnaga over ein viktig kabel. Nei, ein øydelagd kabel burde ikkje ha vore nok til å slå ut kraftforsyninga, men det var altså ein gnagar. I dag, om selskapa gjer det rett, og det gjer dei stort sett, er det så mange reserveløysingar at det i praksis ikkje er mogleg å slå ut kraftforsyninga.

Libicki trur den uroa vi har for at datanettverk kan verta slegne ut, handlar meir om menneskenaturen enn om data. Han meiner at menneskeslekta grunnleggjande sett uroar seg, og at dette delvis er naturleg i eit evolusjonsperspektiv, av di katastrofar kan øydeleggja mykje.

– Men vi gløymer at det meste vert avverja, som regel takka vera fleksible menneske. Vi ser på oss sjølve og ser at vi ikkje er perfekte. Og når vi ikkje er perfekte, kan vi ikkje verna oss sjølve godt nok, er redsla. Men vi gløymer at dei som ikkje vil oss vel, heller ikkje er perfekte. Dei òg gjer feil. For 30 år sidan var eg litt uroleg for kraftforsyninga, men det er eg ikkje lenger. Kraftselskapa har vorte verkeleg gode til å verna seg. Kan eg seia at eg er heilt sikker på at vonde menneske eller makter ikkje kan trengja seg inn i systema? Nei. Men trur eg desse eventuelt kan øydeleggja systema? Nei.

Billig krig

Det er likevel eit faktum at ein stille krig er mykje billigare enn ein konvensjonell krig. Vert det full krig med Russland, kan dei sjølvsagt senda av garde nokre presise rakettar mot kraftstasjonar, oljeplattformer og nokre hamner – og Noreg vil verta totalt lamma. Men det igjen, kan vi vona, vil føra til at USA gjer noko verkeleg ille med Russland som svar. Nokre velretta dataåtak, derimot, fører neppe til at USA legg delar av Russland flatt.

– Dataåtak må då tyda på at Russland kan skapa mykje kaos, og det utan å måtte bryta seg over grenseovergangar og utløysa NATO-solidaritet?

– Nei, USA går neppe til atomåtak på grunn av datasystem. Men USA er alliert med mange. Lat oss sjå på noko anna enn Noreg og Russland: Lat oss seia at Taiwan fortel at dei frå no av vil vera heilt sjølvstendige. Det seier Kina at dei ikkje kan akseptera. Dei kjem med trugsmål mot USA, for at USA ikkje skal intervenera, og for å understreka dette går dei til dataåtak på USA. Men då vert spørsmålet: Fører slike dataåtak til at USA vert meir eller mindre interessert i å føya seg etter Kina? Sjølvsagt vert USA meir interessert i å verna Taiwan. Kina vil ha gjort ein lokal konflikt til ein strategisk konflikt. Og der har du problemet med dataåtak på vitale institusjonar. Om du veit at eit granneland er alliert med USA, er det avgrensa kva du kan gjera, særleg om desse åtaka vert oppfatta som noko som svekkjer USA eller USAs allierte.

Kvar går grensa?

Men det er ei eller anna grense her ein stad, får vi tru. Dataåtak treng ikkje vera så omfemnande i seg sjølv, dei kan heller vera mange og små og til saman likevel gjera stor skade. «Døden ved tusen små stikk», kallar kinesarar slikt. Russland eller Kina kan oppnå resultat gjennom ei rekkje mindre åtak, seier eg til Libicki, åtak som USA kan henda ignorerer.

– Lat oss samanlikna dette med vaksinar: Du fører eit stoff i ei lita mengd inn i kroppen, og kroppen lagar antistoff mot dette. Dette er ein angst–sinne-balanse. Fører du inn meir angst, får du truleg meir sinne som motreaksjon. Eg kan ikkje seia sikkert at om Russland aukar sine dataåtak på Noreg, vil det uløysa sterke motreaksjonar, men eg trur at slike åtak vil føra til meir sinne enn angst. Og sinne aukar viljen til handling. Til og med små åtak har ein fare ved seg. Om Russland går til åtak på norske datasystem, kan dei brått oppdaga at det vert endå vanskelegare å få tak i dollar. Dei kan i større grad enn i dag verta utestengde frå system som gjev tilgang til vestleg valuta.

Huawei

Nok om Noreg. Eg tek opp intervjuet på ein Huawei-telefon, noko Libicki finn artig. Opptaket er nemleg låst inn i eit Google-system. Eg kan i praksis ikkje lytta til intervjuet utan å nytta amerikansk teknologi. Eg spør om «atomåtaket» mot Huawei skal sjåast på som ein krig om datamakt eller økonomisk makt eller som ein del av ei stadig større stormaktskonflikt?

– Det kjem an på kven du spør. I Pentagon er det nokre som ser på dei lange linene og uroar seg for kva Kinas teknologiske utvikling vil føra til på sikt. I Det kvite huset er det mange som uroar seg for at det amerikanske teknologimonopolet kan verta brote, og at det dimed vert økonomisk tap. Og i etterretninga er det nok ei velgrunna uro for at Huawei kan få nokre viktige lyttepostar om dei får tilgang til 5G-nettverket. Kva meiner så presidenten, som har det overordna og koordinerande ansvaret? Eg har inga aning.

– Men no må vel Kina auka den teknologiske satsinga?

– Ja, og dei vil halda den teknologien heime og mykje lukka for omverda. Nokre av datasystema i framtida vil truleg snakka mindre med kvarandre over landegrensene. Men her det mange synspunkt, og dei er alle meir eller mindre legitime, og dei er alle farga av fordomar. Mitt synspunkt er at Kina ikkje er Stalin-Russland eller Nazi-Tyskland, dei er ikkje eingong Vilhelms Tyskland. Om Kina verkeleg ville spreia si makt og truga USA, trur eg dei ville hatt lang fleire atomvåpen, ein mykje større marine, ja, ein mykje større militærsektor. Dei har pengane og ressursane, men dei er langt unna å vera ei militær supermakt. Nei, eg meiner ikkje at dei er snille, eg vil ikkje leva under kinesisk makt, men vi er ikkje i 1937.

Vil ikkje stadfesta

Likevel må Kina koma med ein reaksjon om regimet skal halda på legitimiteten sin. USA har gått til åtak på den teknologiske utviklinga til Kina, kan då Kina gå til åtak på amerikansk teknologi? Libicki trur ikkje det kjem eit dataåtak.

– Det er det minst to grunnar til: For det fyrste driv ikkje Kina med dataåtak i særleg grad, dei er derimot store på dataspionasje. Det andre er at dei ikkje er dumme: USA vil ikkje kjøpa produkta deira av di dei kan verta nytta til dataåtak. Dimed vil dataåtak vera ei stadfesting av at Trump har hatt rett heile tida. Det er ikkje særleg lurt.

For å summere opp Libickis haldning: Han er, som han sjølv seier, moderat uroleg. Når det er sagt, er han sjølvsagt uroleg for dataåtak og meiner at alle land bør ha forsvarsmekanismar på plass. Åtaka Russland har gjennomført mot Ukraina, var nokså effektive og skapte i tillegg problem i andre land, som på grunn av åtaka måtte leggja om ei rekkje dataløysingar, både innanfor kraftforsyning og på finanssektoren. Men dataåtak er i høgda ein tilleggsreiskap, ikkje noko grunnleggjande nytt og særmerkt farleg, understrekar Libicki.

Vann ikkje for Trump

Men eg må sjølvsagt spørja han om Russland avgjorde det amerikanske valet.

– Høyr her: Alle amerikanske valkampar har vore prega av spionasje og desinformasjon og manipulering. Vi treng berre seia Kennedy–Nixon eller Bush–Gore. Russland var berre ein av svært mange aktørar i den førre valkampen. Ein ting ville rett nok ha uroa meg, og det er om Russland hadde prøvd å manipulera oppteljinga. Det er det ingenting som tyder på. Dessutan har vi eit system som ikkje er avhengig av digitalisering, nemleg den gode og gamle valsetelen. Om vi er uroleg for hacking under val, vel, då kan vi både røysta via ein dataskjerm og leggja ein valsetel i urna. Er det tvil om at eit digitalt val har gått rett føre seg, kan vi gå attende og telja opp papirrøystene. Det finst ei uro for «informasjonskrig» der ute, men det er då ikkje noko nytt. Politiske aktørar og framande makter har alltid drive med informasjonskrig.