Bot, ikkje betring
Både ållmenprevensjon og rettspsykiatri vantar empirisk grunnlag, hevdar Morten Kinander.
I mai i år slapp ein 59 år gamal mann ut frå Ila fengsel. Då hadde han sete inne i 21 år etter å ha valdteke og drepe ei kvinne på 52 år medan han var frigjeven på prøve. Opphavleg sat han inne for å ha valdteke ei anna kvinne. No er han sikta for å ha valdteke endå ei kvinne. I 1994 vart mannen dømd til 21 års fengsel og ti års sikring. Sikringa fekk han av di lagmannsretten meinte det var nærliggjande fare for at han kom til å gjera fleire seksuelt motiverte brotsverk. Men Noreg fekk internasjonal kritikk for å nytta sikring, og saka til mannen kom difor opp i rettssystemet att. Då saka kom opp att i tingretten, vart han dømd til forvaring i femten år med ei minstetid på fire år og seks månader. Men saka vart anka til lagmannsretten, og der kom dei i 2004 fram til at han ikkje trong forvaring likevel. Dei sakkunnige meinte det ikkje var naudsynt med forvaring, jamvel om mannen hadde vorte straffedømd tolv gonger, mellom anna for fire valdtekter og eit drap. Kvifor meinte dei sakkunnige at han ikkje var ein fare for samfunnet? Av di han no hadde tilpassa seg.
I fengslet hadde han slutta å drikka, noko som hadde vore eit gjennomgåande problem for mannen tidlegare i livet. Han hadde ei «eksplosiv» personlegdomsforstyrring, men i terapi hadde han lært seg å tala om kjenslene sine. Og, viktigast av alt, no hadde han byrja å arbeida og passa betre inn: «Han har blant annet arbeidet i ‘utegjengen’, noe som innebærer at han arbeider utenfor anstalten en stor del av arbeidsdagen. Det har ikke vært noe å utsette på ham i forbindelse med permisjoner og andre opphold utenfor fengselet der han i det siste året også har vært uten følge», skreiv dei i domen.
Brotsverk og straff
«There is no such thing as society» («Det finst ikkje noko samfunn»), sa som kjent Margaret Thatcher ein gong i tida. Det ho meinte med det, var at dette som vert kalla samfunn, djupast sett ikkje er noko anna enn ei gruppe individ, og at det er individet ein må taka omsyn til og tenkja på når staten skal leggja til rette og laga lover.
I rettssalen i Noreg er det motsett: Ein jamfører fridomen til illgjerningsmannen med fridomen til samfunnet når ein skal døma nokon til straff, og det er samfunnet som reagerer når det skjer eit brotsverk, skal ein tru lærebøkene i strafferett. Som professor Johs. Andenæs skreiv i boka Straff, almenprevensjon og kriminalpolitikk: «Voldtektsforbrytelser og andre sedelighetsforbrytelser så ikke ut å øke i særlig grad under den politiløse tid i København. Det er dog vanskelig å beregne hvordan en slappelse av samfunnets reaksjon ville virke på lang sikt.»
Men kven er dette samfunnet? Kva trøyst er det for kvinna som vart valdteken av den 59 år gamle mannen som slapp ut i mai at reaksjonen til samfunnet kanskje ikkje har so mykje å seia – kva gjer samfunnet for henne no?
Digital tilgang – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
