Arthur Arntzen (1937–2025)

Arthur Arntzen hadde gudegåvene som skulle opne den nordlegaste landsdelen for heile Noreg. Han står på sokkel i Tromsø og vil aldri bli gløymd, korkje i heimbyen eller nokon andre stader i Nord-Noreg. Det er latteren vi hugsar, for mange av oss såg berre klovnen, og ikkje det sårbare og det djupe alvoret han bar med seg, utan skinnlua.

Best kan han kallast eit paradoks. På scena var han den brautande og vulgære Oluf, privat var han vennleg fråhaldsmann, tenksam og stillfarande, han søkte gjerne til Kåre Espolin Johnsons biletkunst, eller lyrikken, då aller helst til Tor Jonsson.

Han kunne raljere med makta i Oslo, og han parodierte nordlendingen etter alle kunstens reglar. Det var eit evig kunststykke med balanse på stram line. Prosjektet hans var mellom anna å lære nordlendingen å le av seg sjølv. Leiken hans med mytane i nord var gjord med respekt og djup kjærleik, det same var ikkje tilfellet når han tok for seg politikk og den nedlatande arrogansen Nord-Noreg blei møtt med i hovudstaden.

Arntzen var journalist av yrke, på reisene som ung reporter for Lofotposten, langs fjordane og i fiskeværa nordpå må han i unge år ha observert frodige skikkelsar han kunne bruke til å forme figurane i det som skulle bli universet Railkattlia.

Seinare blei han korrespondent for Dagbladet i nord. Han hadde eit sterkt samfunnsengasjement og sette spor også gjennom signaturen Arturo i Dagbladet. I ei tid gjekk han i tillegg inn i lokalpolitikken, han sat i bystyret i Tromsø for Venstre. Det var rett parti for ein mann som måtte leve med indre splitting og eit alter ego.

Arthur Arntzens latterkuler er det stoffet legender er laga av. Han var eit morosamt menneske, så morosam at dei som delte kaffibord med han i Tromsø, lo så dei knakk under bordet av dei daglege rundane med vanvitige røvarhistorier. Ein av dei, Nordlys-redaktøren Ivan Kristoffersen, skildra det som gapskratt som «byrja nede i kroppen, ein stad ved kjønnsorganet, heldt fram oppover i magen og blei pumpa ut med blodet til den største lattermuskel på heile Nordkalotten».

Arthur Arntzen kom ut av jordsmonnet til småfolk. Ofte vende han tilbake til erfaringar frå knusande fattigdom og klassesamfunn, tre tiår før velferdsstaten var påtenkt, han sat nedst ved bordet saman med foreldra sine i den vesle stova i Tromsdalen. Roy Jacobsen skreiv om den nordnorske fiskarbonden, og «fattigdommen som viskelær, den utsletter en manns stolthet og bøyer hans rygg». Få, om nokon, visste betre enn Arntzen kva dette handla om.

Oluf oppstod på revyscena, og han kom på alle måtar i rett tid. Svart hav og krise i fiskeria truga små kystbygder i nord. Fråflyttinga skaut fart, og konkursane herja. For å halde motet oppe sende nordlendingane bod på Oluf så ofte dei kunne, heile vegen frå Bindal i sør til Pasvik i nord.

Han kom til dei med forløysande latter som rista nordlendingane inn i eit einaste stort fellesskap. Det var år med vanvitige scener på grendehusa, ja, truleg det næraste vi kan komme «ravgalt indtil kunst», som Hamsun sa om det nordnorske språket.

Ein gong på ein av Olufs turnear i Finnmark heldt ei kvinne bokstaveleg talt på å flire seg i hel. Det skjedde på samfunnshuset Perleporten i Honningsvåg, så vegen til himmelen hadde blitt kort.

Arthur Arntzen blei ein ikonisk skikkelse. Han var, saman med samfunnsforskaren Ottar Brox, eit episenter for nordnorsk oppvakning, motkultur og sjølvrespekt. Begge hadde dei den unike evna til å sjå samfunnet nedanfrå og opp: Kampen for å overleve, respekten for naturkreftene, småfolkets strev og sjølvverd, versus storkapitalens grådigskap.

Arntzen var eit humoristisk geni, og han kunne så visst utfordre den nordnorske overdrivinga og gje ho aktualitet heilt inn i dagens debattar om sjukehus: «Hvis det ikkje no blir apotek i Lillevika, kjem millionar til å døy.»

Ein anna gong skreiv han om to fiskarar som forliste i den vesle båten sin, dei klamra seg til båtripa – «jaggu godt vi ikkje er på fjellet i sånt eit hælvetes uvêr», rakk dei å gispe før dei svelgde evigheitsvatnet.

Men etter kvart skulle det vise seg at nordlendingar i eksil i kulturlivet sørpå ikkje ville la seg identifisere med Olufs humor og råskap. Dei meinte Railkattlia skjemde dei ut i selskapslivet i Oslo og ikkje hadde tolt tidas tann. Ein del var også forskrekka over bannskapen, men Arntzen meinte at «bannskap har aldri starta krigar, men religionar har», og i den barske nordnorske kvardagen var jo sterke ord daglegvare for å ventilere kjensler og inntrykk.

I lange periodar var Arthur Arntzen Nord-Noreg i fysisk skikkelse. Han budde i Tromsø, men elska Bodø/Glimt. Umogleg i dag. Men han reiste med bodøværingane på bortekampar på 70-talet og skreiv bok om Harald Dutte Berg. Dei blei livslange venner.

No kjennest det som om den nordnorske ideen døyr saman med Arntzen. Det nordnorske fellesskapet som Arntzen kjempa for, er meir og meir prega av oppløysing. Oluf Railkattli har dessutan fått mange avleggjarar på sosiale medium. Dei held nok Olufs bruk av sprit i hevd, men dessverre heilt utan Arntzens finesse og menneskelege varme.

Det er ein stor og ruvande arv Arntzen etterlèt seg, som nordlendingen ikkje alltid er like flink til å ta vare på.