Anne Applebaum
SERIE DEL 1. Polarisering. Åtak på pressa. Utviklinga i USA følgjer eit mønster som europearar kjenner så altfor godt. Anne Appelbaum skriv om den autoritære trusselen.
Illustrasjon: Mike McQuade / The Atlantic
Den 31. desember 1999 hadde vi fest. Det var slutten på eitt tusenår og starten på eit nytt; folk hadde eit sterkt ønske om feiring, helst ein eller annan eksotisk stad. Festen vår oppfylte det kriteriet. Vi heldt han i Chobielin, herregarden i Nordvest-Polen som mannen min og foreldra hans hadde kjøpt eit tiår tidlegare, da det var ein muggen ruin. Vi hadde restaurert huset, sakte. Det var ikkje akkurat ferdig i 1999, men det hadde fått nytt tak. Det hadde òg ei romsleg, nymåla og fullstendig umøblert daglegstove – perfekt til ein fest.
Gjestene var av mange slag: journalistvener frå London og Berlin, nokre diplomatar stasjonerte i Warszawa, to vener som flaug inn frå New York. Men dei fleste var polakkar, vener av oss og kollegaer av mannen min, som på den tida var viseutanriksminister i den polske regjeringa. Ei handfull unge polske journalistar kom òg – ingen av dei særleg namngjetne – saman med nokre få embetsfolk og ein eller to medlemer av regjeringa.
Du kunne plassert dei fleste av dei, sånn rundt rekna, i den allmenne kategorien som polakkane kallar høgresida, dei konservative, antikommunistane. Men på det punktet i historia kunne du òg ha kalla dei fleste av gjestene mine liberalarar – frimarknadsliberalistar eller klassiske liberalistar – eller kan hende thatcheristar. Sjølv dei som var mindre kategoriske om økonomi, trudde på demokratiet, rettsstaten og på eit Polen som var medlem av Nato og på veg inn i EU – ein integrert del av det moderne Europa. I 1990-åra var det dette som tydde at ein var «på høgresida».
Som fest var nok arrangementet litt rufsete. Det fanst ikkje noko slikt som catering på den polske landsbygda i 1990-åra, så vermor mi og eg laga nokre gryter med kjøt og steikte raudbetar. Det fanst ikkje hotell heller, så dei om lag 100 gjestene våre overnatta på lokale gardar eller hos vener i byen som ligg i nærleiken. Eg laga ei liste over kven som sov kvar, men likevel måtte eit par til slutt krølle seg saman på ein sofa i kjellaren. Musikken – kassettar med ulike låtar, laga i ein æra før Spotify – var kveldens einaste verkelege kulturelle skilje: Dei songane dei amerikanske venene mine hugsa frå skuletida, var ikkje dei same som polakkane hugsa frå skulegangen sin, så det var vanskeleg å få alle til å danse samstundes. På eit tidspunkt gjekk eg opp i andre høgda, fekk greie på at Boris Jeltsin hadde gått av, skreiv ein kort spaltetekst til ei britisk avis og gjekk så ned att til enda eit glas vin. I tretida om morgonen tok ein av dei meir særeigne polske gjestene ein liten pistol opp av handveska og skaut nokre lausskot opp i lufta i rein begeistring.
Det var den typen fest. Han vara heile natta, heldt fram til brunsj den neste ettermiddagen og var full av den optimismen eg hugsar frå den tida. Vi hadde bygt opp att huset vårt. Venene våre bygde opp att landet. Eg har eit særleg klart minne om ein spasertur i snøen – kan hende var det dagen før festen, kan hende dagen etterpå – med ei tospråkleg gruppe, alle skravla i munnen på kvarandre, engelsk og polsk om einannan med ekko i bjørkeskogen. I den stunda stod Polen på spranget til å følgje Vesten, det kjendest som om vi alle var på det same laget. Vi var samde om demokrati, om vegen til velstand, om kva retning det heile ville ta.
Den tida er over. Nesten to tiår seinare vil eg no helst gå over gata for å unngå å treffe nokre av dei folka som var på nyårsfesten min. Dei, på si side, vil ikkje berre nekte å gå inn i huset mitt, dei vil vere brydde over å vedgå at dei i det heile teke har vore der. Faktisk er det slik at om lag helvta av dei som var på festen, ikkje lenger vil snakke med den andre helvta. Dei kjølige forholda er politiske, ikkje personlege. Polen er no eit av dei mest polariserte samfunna i Europa, og vi har hamna på kvar si side av eit djupt skilje som ikkje berre går gjennom det som pla vere den polske høgresida, men òg det gamle ungarske høgre, det italienske høgre, og, med visse forskjellar, det britiske og det amerikanske høgre.
Digital tilgang – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
