Mária Schmidt var ikkje på den tidlegare omtala nyårsfesten min i 1999 i Chobielin, herregarden i Nordvest-Polen, men eg har kjent henne lenge. Ho inviterte meg til opninga av Terror Háza – Terrorhuset – i Budapest i 2002, og eg har vore meir eller mindre i kontakt med henne heile tida sidan då. Museet, som ho er leiar for, utforskar historia om totalitarismen i Ungarn, og da det opna, var det eit av dei mest nyskapande nye musea i den austlege delen av Europa.

Heilt frå opningsdagen har museet òg fått beisk kritikk. Det var mange som ikkje likte det første rommet, der det var eit panel av fjernsynsapparat som viste nazipropaganda, og eit tilsvarande panel på den motsette veggen som viste kommunistpropaganda. I 2002 var det framleis eit sjokk å sjå dei to regima samanlikna – sjokket er kan hende mindre no. Andre meinte at museet gav for lite vekt og rom til brotsverka frå fascismen, sjølv om kommunistane styrte Ungarn mykje lenger enn fascistane og dermed gjev meir å syne fram.

Eg likte at museet viste vanlege ungararar som samarbeidde med begge regima. Eg tenkte det kunne hjelpe Ungarn til å innsjå ansvaret for eigen politikk og unngå den trongsynte nasjonalistfella det er å gje utlendingar skulda for problema.

Men det er nett denne trongsynte nasjonalistfella Ungarn no har gått i. At Ungarn litt forseinka ser med ope blikk på den kommunistiske fortida si ved å etablere museum, halde minneseremoniar og namngje brotsmenn, hjelpte ikkje, som eg trudde det ville, til å sementere respekt for rettsstat, avgrensing av statleg makt og pluralisme.

Tvert om. 16 år etter opninga av Terror Háza godtek ikkje det styrande partiet i Ungarn avgrensingar av noko slag; dei har gått mykje lenger enn Lov- og rettferdspartiet i å politisere statlege medium og øydeleggje private. Det siste oppnår dei ved hjelp av trugsmål og blokkering av tilgangen til reklame.

Dette har skapt ein ny forretningselite som er lojal mot Orbán. Ein ungarsk forretningsmann som føretrekte å vere anonym, fortalde meg at kort tid etter at Orbán tok over regjeringsmakta, kravde regimekompisar at han skulle selje dei selskapet sitt til låg pris. Då han nekta, sytte dei for «skatteinspeksjonar» og andre former for trakassering, så vel som ein serie med trugsmål, noko som tvinga han til å leige livvakter. Til slutt selde han det han eigde i Ungarn, og forlét landet.

Til liks med den polske regjeringa fremjar den ungarske staten ei mellomstor løgn: Han pumpar ut propaganda som legg skulda for problema i Ungarn på ikkje-eksisterande muslimske migrantar, EU, og – som nemnt tidlegare – George Soros.

Mária Schmidt, som er historikar, velutdanna og museumskurator, er ei av dei som fann på den løgna. Ho publiserer periodevis lange, sinte bloggar som rasar mot Soros, mot Budapest sentraleuropeiske universitet, som opphavleg vart grunnlagt med hans pengar, og mot «venstreintellektuelle», som i hovudsak ser ut til å bety liberale demokratar, frå sentrum-venstre til venstre-høgre.

Livshistoria til Schmidt er full av ironi og paradoks. Schmidt er blant dei fremste av dei som tente på overgangsperioden i Ungarn. Den avlidne ektemannen hennar tente ein formue på den postkommunistiske eigedomsmarknaden, og takk vere det bur ho i eit spektakulært hus i eit høgdedrag i Buda. Sjølv om ho har leia ein reklamekampanje som skulle øydeleggje for det sentraleuropeiske universitetet, er sonen hennar uteksaminert derfrå.

Og sjølv om ho veit svært godt kva som skjedde i landet hennar i 1940-åra, følgde ho, steg for steg, oppskriftsboka til kommunistpartiet då ho tok over Figyelo, eit respektert ungarsk vekemagasin: Ho heiv ut dei uavhengige journalistane og erstatta dei med skribentar ein kunne stole på som regjeringsvenlege.

Figyelo er framleis «i privat eige». Men det er ikkje vanskeleg å sjå kven som støttar magasinet. Ei utgåve som inneheldt eit åtak på ungarske NGO-ar – framsida likestilte dei visuelt med Den islamske staten – hadde òg eit dusin sider med regjeringsbetalte annonsar for den ungarske nasjonalbanken, finansdepartementet og den statlege anti-Soros-kampanjen.

Dette er ei moderne nyoppfinning av den regjeringstru pressa i eittpartistaten, komplett med den same snerrande, kyniske tonen som kommunistpublikasjonane ein gong brukte.

Schmidt gjekk berre med på å snakke med meg, etter å ha kalla meg «arrogant og uvitande», om eg ville høyre på innvendingane hennar mot ein artikkel eg nett hadde skrive for Washington Post. Med denne invitasjonen flaug eg til Budapest.

Ikkje overraskande synte det seg at det eg hadde håpa på, det vil seie ein interessant samtale, var umogleg. Schmidt snakkar framifrå engelsk, men ho sa at ho ville bruke tolk. Ho kom med ein heller vettskremd ung mann som – om ein skal døme etter utskriftene – utelét store delar av det ho sa. Og trass i at ho har kjent meg i nesten to tiår, plasserte ho ein lydopptakar på bordet, noko eg såg på som eit teikn på mistillit.

Så tok ho til å repetere dei same argumenta som stod å lese i bloggen hennar. Som det sentrale provet på at George Soros «eig» det demokratiske partiet i USA, viste ho til ein episode av Saturday Night Live. Som prov på at USA er «ei knallhard ideologisk basert kolonimakt», siterte ho ein tale Barack Obama heldt, der han nemnde at ei ungarsk stifting hadde gjort framlegg om å reise ein statue til ære for Bálint Hóman, mannen som skreiv dei antijødiske lovene i Ungarn i 1930- og -40-åra.

Schmidt gjentok at immigrasjon er eit direkte trugsmål mot Ungarn og vart irritert når eg fleire gonger spurde kvar alle immigrantane var. «Dei er i Tyskland», snerra ho til slutt, og hevda at tyskarane kjem til å tvinge Ungarn til å ta «desse folka attende».

Schmidt lekamleggjer det den bulgarske skribenten Ivan Krastev nyleg skildra som det ønsket mange aust- og sentraleuropeiske land har om å «riste av seg den koloniale avhengigheita som ligg implisitt i sjølve prosjektet ’vestleggjering’», og fri seg frå audmjukinga av å vere imitatorar som følgjer Vesten i staden for å vere grunnleggjarar.

Schmidt fortalde meg at vestlege medium, meg sjølv truleg inkludert, «snakkar ovanfrå til dei nedanfor slik det pla vere i koloniane». Vestleg snakk om ungarsk antisemittisme, korrupsjon og autoritarisme er altså «kolonialisme».

Sjølv om ho er ivrig etter å vektleggje det eineståande ved Ungarn og «det ungarske», har ho lånt mykje av ideologien sin frå Breitbart News, heilt ned til den karikerte framstillinga av amerikanske universitet og dei hånande vitsane om «transseksuelle toalett». Ho har til og med invitert Steve Bannon og Milo Yiannopoulos til Budapest.

Gjennom å lytte til henne vart eg overtydd om at det aldri har vore ei tid da synspunkta til Schmidt «endra seg». Ho vende seg aldri mot liberalt demokrati, for ho trudde aldri på det, eller meinte i det minste at det ikkje var så viktig.

For henne er motsetnaden til kommunismen ein «antidreyfusardisk» visjon om nasjonal suverenitet. Og dersom nasjonal suverenitet tek form av ein stat der eliten er definert, ikkje utfrå evnene sine, men i samsvar med «patriotismen» sin – i praksis tyder det vilje til å følgje partilinja til Orbán – er det heilt i orden for henne.

Kynismen hennar stikk djupt. Støtta frå Soros til dei syriske flyktningane kan ikkje vere filantropi; ho må kome frå eit sterkt ønske om å øydeleggje Ungarn. Flyktningpolitikken til Angela Merkel kan heller ikkje kome frå eit ønske om å hjelpe.

«Eg trur det rett og slett er pisspreik», sa Schmidt. «Eg meiner ho ønskte å prove at tyskarane, denne gongen, er gode menneska. Og dei kan ta alle i skule om humanisme og moral. Det spelar inga rolle for tyskarane kva dei kan lære resten av verda; dei må berre ha nokon å preike for.»

Det er klart at den mellomstore løgna verkar for Orbán, nett som ho har gjort for Donald Trump, om ikkje for noko anna, så fordi ho har drege verdas merksemd mot retorikken hans i staden for det han gjer. Schmidt og eg brukte storparten av den to timar lange ubehagelege samtalen til å krangle om meiningslause spørsmål: Eig George Soros det demokratiske partiet? Er ikkje-eksisterande immigrantar, som same kva ikkje ønskjer å bu i Ungarn, eit trugsmål mot nasjonen?

Vi brukte ikkje tid i det heile teke på å diskutere den russiske påverknaden på Ungarn, som no er temmeleg sterk. Vi snakka ikkje om korrupsjon eller dei tallause måtane – dokumentert av Financial Times og andre – Orbáns vener har nytta til å sko seg på EU-subsidiar og juridiske krumspring, på. (Eit regjerande parti som har politisert rettsstellet og undertrykt media, er eit parti som finn det mykje lettare å stele.)

Eg lærte heller ikkje stort om Schmidt sjølv. Andre i Budapest trur ho er motivert av sitt eige jag etter rikdom og makt. Zsuzsanna Szelényi, ein parlamentsmedlem som tidlegare tilhøyrde Fidesz, partiet til Orbán, men no er uavhengig, var ei av fleire som sa til meg at «ingen kan bli rik i Ungarn utan å ha ein eller annan relasjon til statsministeren».

Takk vere Orbán har Schmidt hand om museet og eit par historiske institutt. Det gjev henne ein eineståande sjanse til å forme korleis ungararane skal hugse historia si, som ho frydar seg ved. Kan hende trur ho verkeleg at Ungarn står overfor eit dystert, eksistensielt trugsmål i form av George Soros og nokre usynlege syrarar. Eller kan hende er ho like kynisk mot sine eigne som ho er mot motstandarane sine, og det heile berre er eit utstudert spel.

Det som hende etter at eg hadde intervjua henne, fortel mykje: Utan løyve frå meg offentleggjorde Schmidt på bloggen sin ei sterkt redigert utskrift, som nokså forvirrande vart presentert som hennar intervju med meg.

Utskrifta dukka òg opp på den offisielle nettsida til den ungarske regjeringa, på engelsk. (Prøv å førestelle deg at Det kvite huset offentleggjer utskrifta av ein samtale mellom – lat oss seie – leiaren av Smithsonian Institution og ein utanlandsk kritikar av Trump, så vil du innsjå kor merkeleg dette er.)

Men intervjuet var sjølvsagt ikkje lagt ut for at eg skulle ha nytte av det. Det var ei framsyning, utforma for å syne andre ungararar at Schmidt er lojal til regimet og villig til å forsvare det. Som ho er.

Anne Applebaum

Einerett: The Atlantic / Dag og Tid

Omsett av Lasse H. Takle

Framhald neste veke