Lytt til artikkelen:

Integrering

Christiane Jordheim Larsen

christiane@dagogtid.no

Den 13. august stod denne overskrifta i Aftenposten: «Kvinneopprør i den somaliske moskeen: – Vi er lei av å vaske og lage mat». Ei gruppe norsk-somaliske kvinner i hijab, sjal og fotside skjørt vart avbilda med bekymra eller kanskje irriterte miner utanfor ein somalisk moské på Grønland i Oslo. Nærmare bestemt utanfor Tawfiiq Islamisk Senter, som er den største enkeltståande moskeen i Noreg. Kvinnene uttrykte at dei var leie av å ta mykje av ansvaret for arbeidet i moskeen utan å verte representert i styret, som der det berre sit menn.

Det var noko forfriskande over hendinga. Ytterkantane i debatten om innvandring, islam og integrering tek for tida mykje plass i mediebiletet, toppa av Sian, som den siste tida har vore på ein slags koranskjendingsturné. Koranskjendinga har igjen trigga aggressive motdemonstrantar. Kvinnene utanfor moskeen peikte på eit vis nase til ytterkantane i debatten, sjølv om det var heilt utilsikta. I alle fall stilte dei seg, med hovudplagga sine og den harde kritikken av mennene i moskéstyret, i ein sjølvstendig posisjon i debatten om religion og integrering.

Avisoppslaget kom etter eit kaotisk møte i moskeen laurdagen før, eit ekstraordinært årsmøte med styreval, der ein del kvinner ikkje hadde kome seg inn for å røyste. Ei av kvinnene som uttala seg, var Ubah Aden. Og ho heldt fram å uttale seg i dagane som følgde, i ein kronikk i Klassekampen og i Dagsnytt 18-debatt med moskéforstandar Hakim Ismail, som avviser at kvinner har vorte stengde ute.

hersketeknikkar

Kven er denne kvinnesakskvinna som gir moskéleiinga så sterk motstand? Søkjer ein på Internett, finn ein ei kvinne som deltek i sosiale medium på norsk, engelsk og somali. Ein finn ein blogg og ei bok ho har skrive om kjønnslemlesting av somaliske kvinner. Ein finn spor etter ei lang rekkje ideelle verv knytte til integrering og likestilling. Ein finn ein CV med to mastergradar og ein varaplass for Arbeidarpartiet i Oslo bystyre.

– Dette er den tøffaste striden eg har vore i, seier Aden når eg ringjer ho for å avtale eit møte.

Ho seier ho har vorte møtt med personåtak og hersketeknikkar.

– Dei seier at eg er Ap-politikar og har ein agenda. At eg er ein fare for verdiane deira.

moskéstriden

Aden ryddar plass til Dag og Tid på ein trong kalender, trass i at ho meiner andre kvinner i moskeen fortener meir merksemd enn ho sjølv. Ho tek imot meg i eit rekkjehus på Holmlia, der ho bur i lag med to søner og ei dotter, alle i tenåra. Til dagleg jobbar ho som minoritetsrettleiar ved Integrerings- og mangfaldsdirektoratet (IMDi) med kontorplass på Ås.

Holmlia er ein drabantby i Oslo med ei blanda befolkning og eit blanda rykte, men først og fremst er det eit stykke rekkjehusland i eit grønt landskap nær fjorden, eigna for barnefamiliar.

– Moskeen er styrt etter klansystemet, seier Aden, når vi har teke plass rundt eit kvitt rundt bord i eit lyst kjøkken.

– Det er merkeleg. Borgarkrigen i Somalia vart utløyst av klankonflikt. Likevel er denne styringsmodellen brukt i moskeen. Det ser ikkje ut til at vi lærer av feila våre. I Somalia er maktstrukturen konsentrert rundt menn. I moskeen er det på same måte, seier ho.

Langvarig konflikt

Striden i Tawfiiq-moskeen er ein saus med mange ingrediensar som det er krevjande å skilje frå kvarandre. I fleire år har det vore konflikt mellom to grupper som båe hevdar å utgjere det rettmessige styret i moskeen. Brønnøysundregisteret reagerte etter å ha fått papir frå to ulike styre i slutten av 2018. Deretter reagerte også fylkesmannen og heldt att støtta til trussamfunnet både i 2019 og 2020. Sidan dei har over 7800 medlemmer, utgjer det om lag 7,8 millionar kroner i året, ifølgje NRK. Fylkesmannen har varsla at moskeen kan verte sletta som trussamfunn.

Konflikten hamna i retten tidlegare i år, og Oslo byfogdembete har teke to rettsavgjerder, den siste i byrjinga av juni. Rettsdokumenta viser ei rotete styring og sterk mistillit mellom grupper, mangelfulle medlemslister, fleire sett med vedtekter, påstandar om valfusk og forsøk på å kuppe styret. Ingen av gruppene har fått full støtte i retten.

– Då moskeen starta opp i 1990-åra, valde dei ein modell som gjorde at alle klanane var representerte. Ved dei siste vala var berre to av klanane representerte, medan dei andre var fråverande. Dei andre klanane seier det er valfusk, seier Aden.

– Eg trur ikkje folk hadde reagert på klanrepresentasjonen dersom det var eit gjennomsiktig system og ein organisasjonsstruktur i moskeen. Det er summen av fleire ting som har gjort at det eksploderer no.

Flykta frå klankrig

Som så mange andre somaliarar har Aden merka på kroppen kor skadeleg klanlojalitet og -konflikt kan vere. Dei somaliske klanane er slektskapsgrupper og går i arv frå far til barn. Aden og familien kom til Noreg i 1994 etter ei langvarig flukt frå heimbyen Mogadishu, etter at borgarkrigen nådde den somaliske hovudstaden i 1990.

På den tida budde Aden og familien hennar i ein bydel utanfor sentrum av byen, og heile slekta hadde alt flytta frå sentrum og ut til dei. Ho voks opp i ein arbeidarklassefamilie der faren jobba i Saudi-Arabia og mora og tanta dreiv butikk. Det var onkelen hennar som tok ansvaret for familien då også dei måtte flykte.

– Ein morgon sa onkel at krigen kom nærmare. At vi måtte dra til nærmaste fylke for å sjå om situasjonen betra seg. Eg tok med meg ein nattkjole, ein tannkost og ei mattebok som eg hadde fått i premie fordi eg hadde scora nest best på skulen. Den boka er det einaste eg har att frå den gamle identiteten min.

Fanga av krigen

Då familien kom til neste fylke, var krigen komen før dei. Dei drog vidare, men krigen kom etter. Familien vart fanga i eit område styrt av klanen dei rømde frå. Dei flytta inn til sentrum i den nærmaste byen for verte usynlege i mengda.

– Folk i Somalia har same religion og same etnisitet. Ein ser ikkje forskjell. Det einaste ein kan skilje folk på, er dialekten, så vi øvde på den lokale dialekten. Til slutt var det likevel ein familie som gjennomskoda oss. Og dei sa: «Vi skal beskytte dykk.» Så den klanen som var fienden vår, var også den som redda oss.

Makttilhøva veksla nok ein gong. Klanen Aden var ein del av, tok over makta, og familien drog vidare til ein flyktningleir i Nairobi, før dei til slutt kom til Noreg.

Aden seier at lojalitet til klanen er eit sensitivt tema, fordi borgarkrigen starta med klankonflikt.

– Det har aldri vore noka forsoning. Den mishandlinga mange har opplevd, er ikkje handtert. Så i diasporaen er dei ulike klanane ei ulmande utfordring.

Fråverande moské

Aden krev no ein slutt på at klan skal avgjere samansetjinga av styret i Tawfiiq-moskeen. I staden vil ho leggje vekt på kvalifikasjonar knytte til organisasjonsstyring og kunnskap om det norske samfunnet. Ho vil erstatte lite integrerte menn med eit mangfald av kompetente unge, kvinner og eldre.

– Det er mykje debatt om islam i ulike fora, men moskeen vår er fråverande. Styret kjenner ikkje det norske systemet. Mange somaliarar er godt utdanna, integrerte og økonomisk sjølvstendige. Dei lurer på kvifor ikkje moskeen deltek i religionsdebatten og i integreringsdugnaden.

Som lokalpolitikar har Aden vitja mange moskear og sett kor ulikt livet artar seg på innsida. Til dømes har ho vorte fascinert av ein gambisk moské der menn og kvinner går inn same dør, høyrer foredrag saman, og der mennene passar barna medan kvinnene ber.

– Det var som å kome til ein piknik. Det viser kva islam handlar om. Familie, kjærleik og nærleik, seier Aden, som så legg til at mykje er annleis i den somaliske moskeen.

– Vi har to inngangar, mennene er åleine, kvinnene er saman med barna, og vi er skilde frå kvarandre når det er foredrag, seier ho.

Nøkkel til integrering

I ein kronikk formulerer Aden synet sitt på islam som ein likestilt religion: «Vi er likestilt i Guds øyne, men ikke i menns øyne – det er problemet.»

Er kvinner representerte i styret, kan dei også invitere innleiarar som kan snakke om korleis islam kan verte praktisert i den vestlege verda, trur Aden.

– Eg trur det er på tide at kvinner i Noreg snakkar om likestilling i islam. Eg kjenner trua mi veldig godt. Men eg ser at tradisjon vert blanda med islam for å verne interessene til mennene.

Islam må skiljast frå ein patriarkalsk struktur, meiner ho.

– Menn og kvinner er likeverdige, skapte likt, men alle rettane til kvinner er jo tolka på ein måte som gjer at kvinnene ikkje veit om dei. Dei som underviser i religion er menn, dei som styrer institusjonane er menn, og dei som formidlar religionen, tolkar han ut frå eigne interesser. Når mange kvinner ikkje får utdanne seg, vert òg mange undertrykte.

Aden peiker på at somaliske kvinner tradisjonelt følgjer opp barna tettare enn mennene. Derfor vert dei også betre kjende med andre foreldre, skule og fritidsaktivitetar, kort sagt den norske majoritetskulturen. Dei kan difor setje i gang aktivitetar som gagnar medlemmene, meiner ho.

Nøkkelrolle

Slik Aden ser det, har moskeen ei nøkkelrolle i integreringa, fordi mange av dei mindre integrerte søkjer til moskeen som en trygg stad å vere og ein stad å få informasjon.

– Eg møter folk som trur at det å vere integrert er det same som å vere assimilert. Den frykta må vi kjempe mot i moskeen. Det kostar å vere integrert, fordi ein må gå bort frå visse verdiar og haldningar. Det er ein prosess. Men den inneber ikkje at ein må kvitte seg med identiteten sin. Den beste staden å ufarleggjere integrering er i moskeen.

For Aden er det ingen motsetnad mellom å praktisere islam gjennom å bruke hijab, be og faste og det å vere aktivist og feminist.

– Eg kan forstå at nokon synest det er merkeleg at kvinner i hijab kjempar for likestilling i moskeen. Men det at det ikkje er likestilling i moskeen, har ikkje noko med religion å gjere. Og det å gå med hijab er ikkje det same som å vere undertrykt. Eg kunne ønskje vi hadde fleire felles arenaer der minoritets- og majoritetssamfunnet møtest, slik at vankunna om islam og muslimar vert mindre.

Åleinemor i Noreg

Aden etterlyser også eit større fokus på farsrolla i norsk-somaliske familiar. Skilsmisse er ifølgje Aden ikkje noko tabu i somaliske miljø. Problemet er at far i familien ofte ikkje berre flyttar heimafrå, men flyttar frå ansvaret i same slengen.

– Mor vert både far og mor heilt åleine, mens far giftar seg på nytt. Å vere både far og mor i Noreg er svært krevjande, særleg om ein ikkje er skikkeleg integrert, seier ho.

– Hadde vi hatt kvinner i styret, kunne vi drøfta dette. Vi kunne invitert innleiarar som snakkar om fars involvering i oppsedinga og verdien av å vere rollemodell for barna sine. Det kunne garantert gjort situasjonen til mange mødrer og fedrar betre.

– Er du sjølv åleinemor for barna dine?

– Eg har vore åleinemor sidan 2014. Eg er både mor og far. Eg kjenner det på kroppen. Eg er så oppteken av å få kvinner inn i styret. Å vere åleinemor i Noreg er eit helvete.

Solbriller i mørket

Då Aden gjekk ut av ekteskapet sitt, gjekk ho også harde tider i møte. Ho bestemte seg for at barna ikkje skulle lide økonomisk, sjølv om hushaldet no hadde éi inntekt i staden for to. Aden tok grep for å auke inntekta si, samstundes som ho skulle delta på fritidsaktivitetane til ungane og politiske møte. Fem dagar i veka gjekk ho på jobb som vanleg. Måndag, tysdag og onsdag kveld var ho på fotballtrening med barna og dreiv med politiske aktivitetar. Torsdag, fredag og laurdag heldt ho foredrag gjennom eige firma. Søndag stod ho over grytene på kjøkkenet. Ho laga middag for heile resten av veka. I tilegg utdanna ho seg vidare innan menneskerettar.

Eg skjønar kva ho meiner når ho gjentek setninga:

– Det var eit helvete.

Ved sida av alt det praktiske var det sterke kjensler i sving.

– Det var vinter ute og mørkt, men eg gjekk med solbriller. Eg klarte ikkje å dempe kjenslene. Plutseleg kunne tårene begynne å renne på toget.

I staden for å gå til grunne valde ho konstruktive løysingar. Ho byrja å bokse. Ho blogga stadig meir. Ho lærte seg å meistre det norske samfunnet.

– Mange systrer har ikkje dei utsiktene. Men dei som kjenner systemet, kan rettleie dei. Dei kan vise dei til barnevernet, som ikkje berre har kontrolltiltak, men også avlastingstiltak.

Igjen kjem ho tilbake til den store kampsaka.

– Kvinner i styret er alfa og omega for integreringa vår.

Dag og Tid har prøvd å kome i kontakt med forstandaren og styreleiaren i Tawfiiq Islamisk Senter. «Vi gir ikke noen kommentar», skriv forstandar Hakim Ismail i ein SMS.