Integrering

Eva Aalberg Undheim

eva@dagogtid.no

– Eg håpar historia om mamma og generasjonen hennar får folk til å tenkje, både på kampane som er kjempa, og på kva vi kan lære av historia og feila som er gjorde. Og så håpar eg det vert innført introduksjonsprogram for hentekoner, slik som for flyktningar. Historia syner kor viktig det er at innvandrarkvinner lærer norsk og kjem seg ut i arbeid. Det er ikkje berre viktig for dei, men for klassereisa og fridomen til barna deira, seier Shazia Majid.

Ho er journalist i VG og gav denne veka ut boka Ut av skyggene. Den lange veien mot likestilling for innvandrerkvinner. Boka er eit nybrottsarbeid om historia til innvandrarkvinnene i Noreg frå 1970-åra og fram til i dag og eit feministisk kampskrift for komande generasjonar. Og ikkje minst er ho ei hylling til mødregenerasjonen, som Majid seier har vore avgjerande for at ho og generasjonen hennar har kunna gjere både karriere og opprør mot den mannsdominerte kulturen dei kjem frå.

– Eg var ikkje klar over den raude tråden som går frå mammas generasjon til vår, og korleis livet vårt er påverka av måten generasjonen hennar vart behandla på. Når eg ser kvar dei starta og utviklinga sidan, er eg optimistisk på vegner av framtida, seier ho.

Dei rette avgjerdene

Mora hennar, Gulzar Majid, kom til Noreg ein januardag i 1973. Ho hadde reist frå familien i millionbyen Rawalpindi i Pakistan og vart møtt av ektemannen, som hadde drege i førevegen til Oslo for å busetje seg der. Gulzar var 22 år, ho kunne ikkje språket, og ho kjende ingen andre i det nye heimlandet enn ektemannen. Han hadde ho møtt fyrste gong då dei gifta seg eit halvår tidlegare.

To veker etter at ho kom til Noreg, byrja ho å jobbe ved Oslo Reiseeffektfabrikk. Der sydde ho vesker med ei timeløn på 16,50. På kveldstid sorterte ho fiskekrokar på ein annan fabrikk saman med mannen. Seinare tok ho seg jobb på ein pleieheim, og då Shazia vart fødd, jobba ho for Fellesmeieriet. Det var alle jobbar ein kunne få som ufaglært.

Gulzar fekk aldri tid til å gå på norskkurs, ho tok aldri billappen og det var ektemannen åleine som bestemte over økonomien i heimen. Som følgje av at ho var i jobb, lærte ho seg likevel norsk, fekk nokre norske veninner og vart del av det norske samfunnet. Det førte ifølgje Majid til at ho og dei fire systrene hennar fekk større fridom enn mange andre innvandrardøtrer i Noreg på den tida.

Mora pusha dei til å ta utdanning og sytte for at alle dei fem døtrene sjølv fekk velje kven dei gifta seg med, sjølv om det innebar å trasse faren.

– Det var heilt uhøyrt i midten av 1990-åra, då vi to eldste gifta oss. Nesten ingen andre gjorde det, gifta seg av kjærleik, seier Majid.

Det var òg mora som insisterte på å hente døtrene til Noreg igjen etter at faren i 1980 hadde flytta dei til Pakistan for å sikre at dei fekk ei pakistansk oppseding og ikkje vart som norske kvinner.

–?Mamma har teke dei rette avgjerdene på nokre heilt avgjerande tidspunkt i livet mitt. Vi hadde ikkje kome nokon veg om ikkje ho hadde talt vår sak i det systemet vi tilhøyrde, seier Majid.

Rigide mønster

Gulzar var ikkje åleine om å stå opp imot det patriarkalske systemet. Ut av skyggene skildrar dei fyrste offentlege protestane mot tvangsekteskap, dokumenterer kampar mot æresvald, skam og omskjering, og debattar om hijab og tildekking, og utviklinga som har skjedd på desse felta frå 1970-generasjonen og fram til i dag: Barn av 1970-generasjonen har synt at dei med tida flyttar seg vekk frå det kollektivistiske, æresbaserte systemet, og tidleg på 2000-talet var det relativt sett fleire unge kvinner med pakistanske foreldre som tok høgare utdanning, enn etnisk norske kvinner.

Mykje av dette er takka vere mødrene, meiner Majid.

Norsk samfunnssystem og regelverk bidrog heller ikkje til å gjere livet lettare for dei fyrste innvandrarkvinnene, ifølgje Majid.

Isolasjon

Foreldra hennar var begge del av det vi reknar som den første innvandringsbølgja til Noreg frå utviklingsland. Likevel er det berre faren som inntil nyleg har vore registrert i statistikken. Gulzar og dei mange andre kvinnene som innvandra samstundes som henne, levde utanfor den offentlege merksemda i årevis.

Det finst lite dokumentasjon av kor mange dei var, kor mange av dei som jobba, og kva kunnskap og kompetanse dei hadde. I den fyrste forskinga som kartlegg kvinnene, er det ektemennene som vert intervjua om konene. I avisartiklar der dei er avbilda ved sida av mennene, er dei heller ikkje alltid namngjevne. Dei hamna i ein daudvinkel, vart gøymde og gløymde, skriv Majid.

For fleirtalet av dei som ikkje jobba, var det få høve til å lære språket, og det var få høve til utdanning, yrkesopplæring og informasjon og kunnskap om institusjonar og avgjerdsprosessar.

– Det som har overraska meg mest, er kor stor isolasjon nokre av kvinnene levde i. Vi høyrer jo heile tida at det å lære språket er viktig, men i arbeidet med denne boka har eg verkeleg sett rekkjevidda av kva det betyr. Lærer ein ikkje språket, vert ein ikkje ein del av samfunnet ein lever i, og ein kan verte nesten fullstendig isolert. I tillegg er det med på å styrkje patriarkatet, for då kan ektemannen verte den einaste ein har å halde deg til. Eg har alltid trudd at patriarkatet vert svakare i utlandet, men det er motsett, det kan verte styrkt, seier ho.

Majid syner til at kvinnene ifølgje lova heller ikkje hadde sjølvstendig juridisk status i Noreg, dei vart sett som vedheng til mannen, og det var eit implisitt krav til ektemennene om å forsørgje kvinnene. Ved skilsmisse kunne dei kastast ut av landet med mindre dei kunne forsørgje seg sjølv og hadde vore her i minst to år. I dag er regelen tre år.

– Når sant skal seiast, bidrog, og bidreg, det norske regelverket til at innvandrarkvinner vert sitjande fast i patriarkatet, skriv Majid.

Nye rundar

Ho ser likevel korleis det har vorte slik, og syner til at det i 70-åra var ein del som juksa seg til Noreg, mellom anna gjennom proformaekteskap for å skaffe seg opphaldsløyve.

– I det heile teke synest eg det er vanskeleg å peike ut skurkar og heltar her. Det er ein av lærdomane av å ha jobba med denne boka, at historia er meir samansett. At det norske samfunnet reagerte som det gjorde, har ei forklaring. Ein handla ut frå den informasjonen ein hadde, og den var i mange tilfelle svært mangelfull, seier ho.

Majid ser likevel regelverk som kunne og burde vore annleis, både i 70-åra og i dag.

– I starten av 70-åra var det språkopplæringa som burde vore betre. Den kom seint i gang og var mangelfull og dårleg. Ho er framleis ikkje god nok i dag. I dag må vi få fjerna kontantstøtta. For innvandrarkvinner er ho ein fullstendig katastrofe. Og så må vi innføre introduksjonskurs for hentekonene, som nemnt. Det må stillast krav om at dei som kjem, må kome seg ut i arbeid.

– Kjem vi nokon gong til å sjå full likestilling blant innvandrarkvinner, trur du?

– Det veit eg ikkje. Det tek veldig lang tid å endre rigide kjønnsroller. Det veit norske kvinner òg. Samstundes ser eg store positive endringar og utviklingstrekk. Vi har kome langt sidan 70-åra og for mange innvandrarkvinner har det gått svært, svært bra. Eg er ei av dei. Blant pakistanarar no har vi to generasjonar kvinner som tek høgare utdanning og gjer karriere. Dei kjem aldri til å finne seg i det mødrene våre fann seg i. På den andre sida kjem det hundrevis av nye innvandrarkvinner kvart år frå andre patriarkalske land, så denne syklusen kjem nok berre til å gjenta seg.

– Trur du alle nye innvandrargrupper til Noreg må kjempe sine eigne kvinnekampar?

–?Ja, det trur eg. Ikkje nødvendigvis slik at dei må byrje heilt der mamma byrja då ho ikkje visste at det fanst ein velferdsstat rundt henne. No finst det mange fleire ordningar og tiltak, så eg trur det vil gå raskare for nye grupper, seier ho.