Sofie May Rånes

sofie@dagogtid.no

Det er krig, klimakrise og rentehevingar. Og passande nok hamna orda polykrise, grøn kolonialisme og dyrtid på topp ti-lista til Språkrådet. Her finn me også demenskor, sensitivitetslesar, ultraprosessert, planvask og nevromangfald. Likevel var det KI-generert som vart kåra til årets nyord.

– Er det ikkje eit kjedeleg ord?

– Det er på ingen måte kjedeleg! Årets ord viser at nye teknologiar og digitalisering for alvor blei løfta inn i det allmenne ordskiftet i 2023. I tillegg har ordet interessante språklege kvalitetar, sidan førsteleddet er ei forkorting av det norskspråklege «kunstig intelligens», til erstatning for det engelskspråklege «artificial intelligence» og forkortinga AI. Me synest det er gledeleg at KI byrjar kome meir i bruk, for forkortinga høyrer til eit godt norsk avløysarord som er enklare å forstå for brukarane enn det engelske.

– Då er det freistande å spørje om nyordlista i år vart KI-generert?

– Det vart ho ikkje. Orda er henta ut av store tekstdatabasar med tekst primært henta frå media og sakprosa i året som gjekk. Me samanliknar tekstproduksjonen i det gjeldande året med året før. Då får me rålister med ord som har vore lite synlege tidlegare, men som har dukka opp eller auka i bruk no i inneverande år. Det er denne lista me brukar som utgangspunkt for topp ti-lista vår. Etter å ha vaska ut støy som til dømes skrivefeil, sit me att med eit utval der me plukkar ut dei orda me meiner viser kva som har vore mest brukt i det offentlege ordskifte, og som har særleg interessante språklege kvalitetar. I år var det interessant at KI var meir brukt enn AI i vinnarordet.

– Me seier PC ikkje PD. Kva er det som gjer at nokre norske avløysarord overlever, mens andre ikkje gjer det?

– Det handlar om kva norske avløysarord språkbrukarane lagar og aksepterer som gode og dekkjande. Denne kåringa er ikkje eit resultat av at Språkrådet har bestemt kva ord som skal brukast i norsk, for det driv me ikkje med, men eit resultat av kva ord som faktisk er i bruk i samfunnet. Generelt ser me at dei norske avløysarorda som har god kvalitet og er enkle å forstå, vinn fram. Til dømes nettbrett. Brukarane ser ut til å synast det er betre og meir sjølvforklarande enn tablet.

– Kor godt reflekterer lista året 2023?

– Året har vore prega av krig, konflikt og økonomiske nedgangstider. Dette er område med mykje etablert ordforråd, men årets liste har likevel med nokre ord som peikar inn mot desse områda. Det gjeld ikkje minst samansettinga polykrise. Også milliardærflukt og det ny-gamle dyrtid viser at økonomi har hatt mykje merksemd i det offentlege ordskiftet i året som gjekk. Planvask og grøn kolonialisme spring begge ut av klima- og miljøordskiftet, medan sensitivitetslesar og nevromangfald viser til ordskifte om inkludering og støytande eller ekskluderande språkbruk.

– Kvifor nådde ikkje eitt av desse orda heilt opp?

­– Topp ti-lista vår er ei popularisering. Fleire av orda kunne teoretisk hamna på toppen. I fjor var det krympflasjon, då var økonomi den store snakkisen, før det sportsvasking og året før det igjen koronaen. I november 2022 kom ChatGPT og mange brukar etter kvart kunstig intelligens. Viktige ordskifte i år var kring bruken av KI. Korleis skal me handtere det i skulen og arbeidslivet? Skal me ha vår eigen KI som er trent på eit norskspråkleg materiale slik at det reflektere norske haldningar og verdiar? Og kva gjer KI med språket vårt? Det var mykje diskusjon om dette, og difor meiner me det var rett å sette nett dette ordet på topplista i år.

– Var det noko som overraska deg eller som du sakna i år?

– Det generelle inntrykket er at me ser færre nylagingar enn under pandemien. Då var det mykje som var nytt og annleis, og som me trong nye ord for å skildre. I dag kan me kanskje humre litt når me tenkjer tilbake på nyord som balkongklapping, dorullkrise og hytteforbod, men desse var altså alle aktuelle for språkbrukarsamfunnet vårt tidleg i pandemifasen.