Eva Aalberg Undheim

eva@dagogtid.no

Forfattar og historikar Åsa Linderborg går av som kulturredaktør i svenske Aftonbladet etter ti år. I ein avskjedstekst som stod på trykk førre veke, kritiserer ho det svenske samfunnet for å vere einsretta, ureflektert og flokkbasert, og ho skildrar ei ideologisk maktforskyving der konservatisme har trengt unna det liberale hegemoniet, og der den marxistiske og sosialistiske venstresida nær er radert ut:

– «Var det här ska sluta vågar jag nästan inte tänka på», skriv du. Ser du så få teikn til optimisme?

– Ja, eg ser mørkt på den svenske ålmenta. Reint politisk har Sverige vorte eit veldig borgarleg land. 60 prosent røystar borgarleg, Socialdemokraterna samarbeider mot midten, og venstresida har aldri vore så svak som no. For meg som ser verda frå venstresida, ser det mørkt ut. Den offentlege samtalen ser eg òg svært mørkt på, for det er så mykje «sånt kan du ikkje seie» og «slik skal ein ikkje tenkje». Det er litt av forklaringa på kvifor eg ikkje orkar å vere kulturredaktør lenger. Det er for vanskeleg å tenkje høgt i Sverige.

– Men det har ikkje med borgarleg dominans å gjere?

– Venstresida er svak både politisk og intellektuelt, og ho forsvarar heller ikkje dei demokratiske milepålane vi har kjempa oss til. Det er venstresida saman med liberalarar som vil avgrense ytringsfridomen og fridomen i kunsten, til dømes – det er dei som ropar at vi skal stogge visse barnebøker og teaterframsyningar. Det finst eit tunnelsyn i Sverige som eg sjølv dessverre har vore med på å skape. Vi hadde lenge den lina at vi ikkje skulle diskutere innvandring, til dømes. Det meiner eg er feil. Innvandring er noko som påverkar alle, så det er klart vi må diskutere det òg. Det vart tydeleg i 2015. Antirasistar på venstresida må ha eit progressivt svar på det høgrepopulistane snakkar om. At dei ofte ikkje har det, er eit problem, og det kjem av at vi ikkje har trena på det.

– Kunne du ikkje ha gjort meir med dette ved å halde fram som kulturredaktør?

– Jau visst. Eg har òg gjort greie for kvifor eg sjølv har endra syn, at eg framleis er for at Sverige skal vere både fleirkulturelt og eit innvandrarland, men at eg likevel meiner vi bør diskutere innvandring. Det er ein posisjon som har skuffa mange.

– Du skriv i avskjedsteksten at 2017 og 2018 har vore to djupt skakande år for deg. Har det med dette å gjere, eller har det med metoo-debatten å gjere?

– Det heng saman. Dette er faktisk litt vanskeleg å snakke om. Metoo-hausten fekk meg til å miste tiltru til min eigen bransje. Journalistar vart aktivistar og heldt seg ikkje objektive og nøytrale til rørsla. Presseetikken og rettstryggleiken vart sett på spel. Så gjorde Aftonbladet denne granskinga av ein av sine eigne. Det måtte avisa, men det slutta i ein tragedie, og det er noko eg kjem til å leve med resten av livet, sjølv om eg berre er ansvarleg for mine eigne tekstar og ikkje sjølve granskinga. Då lurte eg på om eg skulle slutte som journalist.

– Kva tenkjer du om at Fredrik Virtanen måtte gå frå Aftonbladet?

– Alt skjedde svært fort. Eg forstår at han ikkje kunne halde fram med å skrive leiarar og politiske kommentarar, men han er faktisk ikkje dømd for noko, så det er ikkje nokon rettstryggleik her. Det var ei vanskeleg sak for Aftonbladet.

– Fleire artiklar i svensk presse vart felte for overdriven bruk av anonyme kjelder, udokumenterte påstandar og identifisering. Korleis kunne det skje?

– Ein grunn er at feminismen er svært sterk i Sverige, så sterk at alle meinte det var sjølvsagt at metoo var noko bra. Den andre grunnen var at avisene fekk mange klikk på desse sakene. Det vart ein kamp om marknadsdelar og om å knuse konkurrentane, og då tydde dei til alle slags metodar. Det var ekkelt å sjå, og eg vil aldri meir vere med på det. Men eg er viss på at det kan skje igjen, for dei store mediehusa er så avhengige av raske klikk på nettet. Dette er faktisk eit større trugsmål mot demokratiet og den frie pressa enn det Trump er, for det kjem innanfrå.

– Kva er botemiddelet mot ein kulturbransje som ser det som «sin huvuduppgift att patrullera de nymoralistiska gränserna», som du skriv?

– Eg trur botemiddelet er at vi byrjar sjå litt meir sjenerøst på ulike måtar å tenkje på, og møter kvarandre på anna vis enn i dag. Har ein ikkje skikkelege argument mot noko ein tykkjer er feil, bør ein halde munn.

– «Vi som har ordet i vår makt har ansvar för att Sverige inte blir ett ickegrubblande land», skriv du. Korleis skal du sjølv medverke til det framover?

– Eg skal skrive. I staden for å drive med budsjett og administrasjon og slike ting håpar eg å kunne skrive meir om spørsmål som interesserer meg, som ytringsfridom, ulikskap, makt og mediekritikk.