Eva Aalberg Undheim

eva@dagogtid.no

– Gjer vi for mykje for å halde oss friske, kan vi verte sjuke av det òg.

Det seier allmennlege og forfattar Kaveh Rashidi.

Han har jobba som fastlege og legevaktslege sidan 2012 og gjennomfører mellom 4000 og 5000 konsultasjonar med pasientar årleg. Gjennom dei har han sett at mange går til lege utan eigentleg å vere sjuke. Dei bestillar time fordi dei uroar seg for alvorlege sjukdomar dei har lese om eller har høyrt at andre har fått, eller fordi dei har plager som han kallar heilt vanlege og «uunngåelege i livet».

– Det er ikkje nødvendigvis feil å gå til lege likevel. Det er fint at dei kjem med uroa si, men ofte gjer dei seg sjølv berre ei bjørneteneste, seier Rashidi.

Han tok til å undre seg over paradokset det er at ei befolkning som ifølgje statistikkane aldri har hatt så god helse som i dag, likevel har fleire diagnosar, bruker fleire medisinar og går langt oftare til lege og behandlarar enn før.

Det vart utgangspunktet for boka Kanskje du er frisk? En bok om alt det syke vi gjør for helsa vår, som kom ut denne veka.

uroar seg unødig

I boka går Rashidi i rette med råda vi får frå alternativbransjen og helsejournalistikken, han fortel om dei uheldige biverknadene ved å investere i gen- og helsetestar på nettet, kvifor johannesurt ikkje gjer deg i betre humør og tranebær ikkje hjelper mot urinvegsinfeksjon, slik reklamen seier, og kvifor det sjeldan er ein god ting å stole blindt på det Google seier om helsespørsmål.

Sentralt i nokre av Rashidis åtvaringar står omgrepet noceboeffekten – det motsette av placeboeffekten: at du kan oppleve plager og symptom einast fordi du har ei forventning om det. Om du til dømes googlar deg fram til at du kan få vondt i magen og verte trøytt av gluten, og trur på det, kan du kome til å kjenne magesmerter sjølv om du toler gluten fint, skriv han.

– Kor mange av pasientane dine vil du seie det er som uroar seg unødig?

– Det varierer etter kvar ein jobbar og pasientpopulasjonen, men om eg skal ta legevaktjobbinga som døme, vil eg seie at over halvparten har vi ikkje noko å tilby. I alle fall om vi reknar Paracet som «ikkje noko». Vi kan prøve å roe dei og fortelje kva dei skal gjere dersom det vert verre, men dei fleste er jo heilt friske, seier han.

– Kva kjem uroa av?

– Det er nok ei salig blanding av psyke og sosiologiske og kulturelle årsaker. Vi lever jo i eit samfunn der det verkar som mange har enormt høge krav til kva dei ser som normalt, friskt eller friskt nok, og kva slag helse ein må ha for å vere frisk. Men det finst ikkje nokon måte å fjerne all risiko, alle uro og tunge tankar og alle vondtar på. Så det eg prøvar på, med denne boka, er i staden å få folk til å endre måten dei tenkjer på helsa si på.

– Mykje av uroa kjem nok òg av den positive og sunne beredskapen mange av oss har til å ta vare på oss sjølv. Men beredskapen kan bikke over i angst for sjukdom, og det er då det vert skummelt, for det kan leie ein til å ta mange dårlege val. Då er ein ekstra sårbar for aktørar som ikkje har helsa di som fyrste prioritet.

– Ikkje årleg sjekk

– Sjukdomshistoriene vi høyrer om offentleg, handlar ofte om folk som kjem for seint til lege eller ikkje vert teken på alvor av legen. Er det ikkje litt risikabelt å be folk om å slappe meir av?

– Har du plager, bør du gå til lege. Men har du ikkje plager, er det svært få undersøkingar du treng å ta. Du bør følgje dei nasjonale screeningprogramma mot kreft og overordna tilrådingar, men du treng ikkje nokon årleg helsesjekk. Det å oversjå og gå glipp av noko veldig viktig, risikerer du fyrst og fremst om du overser eigne symptom eller nasjonale retningsliner for screening, men det problemet løyser du òg ved å gå til fastlegen og be om ein sjekk.

– Er det ikkje nett dei som berre kjem for å sjekke, som kan gjere seg sjølv ei bjørneteneste?

– Nei, eg meiner folk skal gå til fastlegen. Men eg meiner det òg er viktig å klare å senke skuldrene når ein får høyre at ein ikkje feilar noko, og at ein då klarer å leggje frå seg googleresultata og ikkje halde fram med i-verste-fall-tenkinga, seier Rashidi.

– Ser du på folks helseuro som eit samfunnsproblem?

–?Ja. Og det er ei belasting vi kunne klart oss utan. I boka skriv eg om ei undersøking frå i fjor, der nordmenn vart spurde om helsefrykt. Berre 8 prosent svarte at dei ikkje frykta sjukdom. Slik burde det ikkje vere, seier han.