Gamal soge og ny glans

Den blø­man­de pe­ri­o­den for det ves­le sam­fun­net Ny-Hellesund, ei uthamn i Søgne, sør­vest for Kris­tian­sand, var i segl­sku­te­tida, frå sis­te halv­del av 1600-ta­let og fram mot 1890. I 1865 bud­de det 225 men­nes­ke i 50 hus­ly­dar her. Et­ter­på min­ka fol­ke­ta­let grad­vis.

Ut­ham­ner var det flei­re av langs Ag­der-kys­ten og Ro­ga­land. Det­te var naud­ham­ner som ski­pa kun­ne søkje til – om dei nåd­de fram – når vind og grov sjø gjor­de ha­vet utrygt. Ny-Hel­le­sund er den som har mest igjen av eldre byg­nin­gar og an­dre kul­tur­min­ne. Ho var i til­legg den stør­ste. No­kre av dei eldste husa – dei er frå 1700-ta­let – står fram­leis i god stand.

I 2016 vart det mes­te av tre sent­ra­le øyar – Monsøyna, Ka­pell­øya og Helg­øya – og hei­le Renneholmen fre­da av Riks­an­ti­kva­ren, 300 de­kar på land og 170 på sjø­en. 72 ei­ge­do­mar er lis­ta opp i ved­ta­ket. Vår stat­le­ge au­to­ri­tet på kul­tur­min­ne­vern gav den­ne ut­ham­na sta­tus som «na­sjo­nal ver­di». Ik­kje ber­re er hus og ka­ier og an­dre bygg­verk fre­da, men også slikt som bol­tar for båt­fes­te rundt om i knau­sa­ne. Ved­li­ke­hal­det av byg­nin­gar skal i ma­te­ri­al­bruk og hand­verk følg­je skik­ken som råd­de då husa kom opp.

Ber­ga styrte byg­gin­ga

Husa som fol­ket bud­de i, har éi høgd, no­kre to, med loft over. Langs sjø­en står dei ber­re litt over flod­må­let, med inn­gan­gen midt på lang­veg­gen mot kaia. Brygg­je måt­te alle ha, for einaste til­koms­ten var med båt. Men frå hu­set til sjø­en er fla­te­ne sma­le. Dei kun­ne ik­kje ta for my­kje plass når man­ge segl­sku­ter var ute et­ter ly for vin­den. Ut att i open sjø måt­te folk dra ski­pa med handemakt.

Husa står der det var plass nok. Der er ik­kje teikn til at dei har prøvt å spreng­je berg for å byg­gje stør­re enn det som sjøl­ve grunn­fjel­let gav plass til. Mu­rar av stein held husa så vidt oppe over mar­ka. Dei fles­te ligg fint til nede mel­lom kol­lar og knau­sar. Det ser så in­der­leg rett ut at ber­ga styrte byg­gin­ga.

Er du abonnent? Logg på for å lese vidare

Digital tilgang – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.

E-postadressa di

Eg godtek vilkåra

Eller kjøp eit anna abonnement

Er du abonnent? Logg på for å lese vidare