Politikk

Hallvard Hegna

I leiarartikkel i Dag og Tid 13. juli tok Johan Brox for seg kravet om auke av forsvarsutgiftene våre frå 1,6 til 2 prosent av bruttonasjonalproduktet. «Noko skurrar», seier han: «Om Noreg har Nato-motstandarar att, eller i det minste Nato-kritikarar, let dei påfallande lite høyra frå seg.» Som éin av dei gamle tek eg utfordringa:

24. oktober 2014 skreiv Nils Morten Udgaard i Aftenposten at «Stalins sfære reddet Norge» (tittel). Han fortel at allereie i desember 1941, då tyske styrkar stod utanfor Moskva, hadde Stalin forbløffa den britiske utanriksminister Anthony Eden i Kreml «med helt klare tanker om hvor russernes innflytelse skulle gå etter krigen»:

Dei skulle ha siste ordet i dei baltiske landa og i Aust-Europa, og stort sett få att Tsar-Russlands gamle grenser. Dette bad Stalin britane godtaka. Som motyting ville han ikkje setja seg imot britiske basar i Belgia, Nederland, Danmark og Noreg.

Russarane heldt seg til dette, og etter frigjeringa av Finnmark forlét dei sovjetiske soldatane norsk jord 25. september 1945.

Men Stalin gjorde landa innanfor interessesfæren sin (bortsett frå Finland) til kommunistiske satellittar. Var dette eit varsel om vidare ekspansjon?

Russarane har beiske historiske røynsler: På 1800-talet vart landet invadert av Napoleon, og på 1900-talet to gonger av Tyskland. Fyrste gongen tapte dei. Briten Antony Beevor skriv i det store verket Den andre verdenskrig (2013) at «Stalin var rystet av hvor nær Sovjetunionen hadde vært nederlaget i 1941; han ville derfor ha de kommunistiske satellittstatene som buffer. Bare ofringen av 9 millioner soldater og 19 millioner sivile, hadde reddet ham.»

Sjølv om Stalin var ein brutal diktator, må han likevel vurderast som historisk aktør og statsmann. I siste boka si (Søkelys) gjev Lars Roar Langslet att eit intervju frå 1993 med den kjende engelske Hitler/Stalin-biografen Alan Bullock (1914–2004). Bullock legg vekt på at Stalin og Hitler var svært ulike:

«Hitler var overhodet ikke interessert i innenrikspolitikk. Fra begynnelsen var målet tysk ekspansjon ved maktbruk. I et intervju i 1932 gjorde han det helt klart: De radikale setter én klasse opp mot en annen. Jeg vil samle alle klasser om å gjøre oss til Europas herrer. Slik vil vi få alt vi ønsker!»

Stalin og hans system var konsentrert om innanrikspolitikk. Han hadde som mål å tvinga igjennom revolusjonen i praksis, overgå Lenin ved å gjera alt det han hadde late ugjort. «Utenrikspolitikk og krig var noe han motvillig ble dratt inn i.» Og i 1928 hadde Stalin lansert doktrinen «Sosialismen i eitt land».

I Arbeidarpartiet var det strid om Nato-medlemskapen. Men ogso Høgre hadde ein som var imot. Det var ingen mindre enn stortingspresidenten, C.J. Hambro. Lars Roar Langslet fortel i ein artikkel at Hambro heldt seg borte frå Stortinget då det vart røysta om medlemskapen i Nato.

Hambro hadde same synet på Hitler og nazismen som Churchill, medan partifellane hans i Høgre hadde hylla Chamberlain for Münchenavtalen. Churchill ynskte allianse med Sovjet allereie i 1934, men vart kalla krigshissar.