Språk

Ingvar Engen

Etter ei instruktiv fagleg utgreiing konkluderer Lars S. Vikør i Dag og Tid nr. 33 med at det skriftbaserte nynorske talemålet etter hans meining må reknast som innbakt i omgrepet «nynorsk skriftspråk». For min del tvilar eg på at det vil vera opplagt for alle at termen «skriftspråk» i grunnlovsframlegget og i ein del andre samanhengar også er meint å omfatta tale­språk. Tvert imot synest eg termen «skriftspråk» høver særs dårleg som klassifiserande nemning for omgrep som også omfattar munnleg språkbruk. Det ligg såleis ein skjult argumentasjon i å nytta eit slikt ekskluderande uttrykk om nynorsk og bokmål.

Både Grepstad og eg har tidlegare referert til paragraf 4 i språklova, der det i andre ledd er fastsett at bokmål og nynorsk er likeverdige språk som skal kunna brukast i alle delar av samfunnet. Likevel hevdar Vikør no at ein i språklova har teke i bruk «skriftspråk» som avløysar for «målform», og at ein har reservert statusen «språk» for norsk som heilskap. Dette er altså ein faktafeil, både i strid med ordlyden i lova og presiseringane i særmerknadene, jf. følgjande sitat frå Prop. 108 L (2019–2020), s. 152:

«Andre ledd første punktum fastslår at bokmål og nynorsk er likeverdige språk. I denne føresegna er nemninga ’språk’ bruka, og ikkje ’skriftspråk’. Bokmål og nynorsk er her ikkje avgrensa til skriftspråk. Både bokmål og nynorsk er også talespråk. Sjølv om nynorsk i mindre grad enn bokmål har eit standardisert talemål i levande bruk, har det likevel ein viktig posisjon i media og som scenespråk.»

Det Vikør omtalar som «forsøket på å kalle bokmålet og nynorsken ’språk’», er altså no lovfesta. Ein kan likevel meina at lova ikkje er god nok, og eg har sjølv ymta om at heilskapen i paragraf 4 kanskje er noko uheldig utforma. Eg er likevel usamd i at det nærmast pr. definisjon skulle vera ein logisk svikt å bruka nemninga «språk» både om bokmål og nynorsk kvar for seg og om fellesnemnaren norsk. Rett nok skaper det litt ugreie i det systemet av fagleg klassifiserande omgrep og nemningar som Vikør og andre gjerne vil dela verda inn i, men såpass kompleks er faktisk den norske språksituasjonen.

Utskiftinga av den tidlegare gjengse termen «målform» har eg oppfatta som eit resultat av eit språkpolitisk ønske om å bidra til å gje nynorsk høgare status. Vikør synest å ironisera over at aktuelle termar kan rangordnast på den måten. Her trur eg kanskje han undervurderer kva for sosiale mekanismar som kan verka i eit språksamfunn.

For meg er det likevel ikkje først og fremst om å gjera at nynorsk og bokmål skal kallast «språk». Poenget mitt er at dei ikkje må terminologisk reduserast til «skriftspråk», slik som i ordlyden i grunnlovsframlegget, for det kan ha ein del språkpolitiske konsekvensar som ikkje ligg opne i dagen.

Motsett Vikør ser eg ikkje på «ja takk, begge delar» som ei naudløysing. Tvert imot synest eg i mange samanhengar at ulike former for mellomløysingar ofte gjev det beste resultatet, så også i dette tilfellet.

For likevel å koma Vikør litt i møte kunne mitt framlegg gjerne justerast til følgjande ordlyd:

«Norsk språk, med dei likeverdige og likestilte standardspråka bokmål og nynorsk, er nasjonalt hovudspråk i Noreg.»