Steiner

Kaj Skagen

I innlegget sitt i Dag og Tid 3. august peikar Jan-Erik Ebbestad Hansen på at eg i kommentaren min 13. juli ikkje skriv om framstillinga hans i boka En antisemitt trer frem. Alf Larsen og Jødeproblemet av verknadshistoria når det gjeld Rudolf Steiner og antisemittismen.

Det er heilt rett at eg ikkje tok opp alle sider ved boka hans i kommentaren min. Den var nettopp ein kommentar til eitt element i boka, og ikkje ei bokmelding. Det var òg difor redaksjonen forsynte artikkelen med vignetten «bokkommentar». Det må vere retten min som skribent å knyta ein kommentar til einskilde innslag i ei bok, utan å måtta melda heile boka som ein litteraturkritikar.

Når det gjeld spørsmålet om verknadshistoria, altså om Steiners verk har inspirert til antisemittisme, som Ebbestad Hansen meiner, kan dette umogeleg ha eit eintydig svar.

Det er lett å teikna eit bilete av Steiner som rasist og antisemitt om ein vel ut det som passar med dette. Det er like lett å teikna han som antirasist og fridomsmann. Han kan vera nasjonalist for nasjonalistane og universalist for liberalarane, fiende av antisemittismen for antroposofane og antisemitt for Ebbestad Hansen. For det høgreekstremistiske ekteparet Haverbeck kan han til og med vera «advokat for Tyskland» og Hitler.

Men Steiner vart fødd for 157 år sidan. Han levde og verka i ei anna tid. Han døydde før Holocaust og grunnlegginga av det moderne Israel, og før oppkomsten av den nye antisemittismen og Israel-hatet i våre dagar.

Ebbestad Hansen syner at fleire antroposofar, særleg frå mellomkrigstida, hadde antijødiske synspunkt. Men han drøftar ikkje om desse synspunkta like gjerne kom frå samtida som frå Steiner. Han undersøker ikkje om det fanst andre framståande antroposofar som ikkje hadde antijødiske synspunkt. Han jamfører ikkje det antijødiske innslaget mellom antroposofane med antisemittismen i samtida.

Han legg vekt på at den israelske historikaren Israel Koren skriv om antroposofi og antisemittisme, men nemner ikkje at Martin Bubers ven, den israelske filosofen og rektoren ved det hebraiske universitetet i Jerusalem, Schmuel Hugo Bergman (1883–1975), omsette bøker av Steiner til hebraisk og feira hundreårsdagen for Steiners fødsel med eit føredrag om filosofien hans.

Skal vi nytta Steiners tilhengjarar som argument for og imot han på dette viset, kjem vi ingen veg, eller rettare: vi kjem inn på alle mogelege vegar.

Eit av problema ein får om ein vil nytta verknadshistoria til å syna at antroposofien er eit antisemittisk system, er at Alf Larsen er den einaste antroposofen Ebbestad Hansen har funne frå heile den norske etterkrigstida som samstundes var antisemitt.

Medan mellomkrigsgenerasjonen gjekk inn i antroposofien i ei tid som var sterkt prega av idear om rasar og det nasjonale, kom etterkrigsgenerasjonen inn i antroposofien med eit medvit meir prega av økologi, nyreligiøsitet, internasjonalisme, sosialreform og antirasisme.

68-generasjonen var grundig vaksinert mot antisemittisme og rasisme. Dei hadde vakse opp med redslane frå Auschwitz som arketypen på det vonde i mennesket og historia og kunne ikkje drøyma om å nærma seg noko som likna. Dei korkje leitte etter eller oppdaga dei versjonane av Steiner og antroposofien som Ebbestad Hansen legg fram i boka si.

Mange gjekk frå dei psykedeliske røynslene til antroposofien fordi dei fann eit verdsbilete som tok med oversanselege opplevingar. Ungdomar med intellektuelle interesser og legning for det religiøse fann hos Steiner ei tilnærming som gjorde det mogeleg for fornufta å nærma seg metafysikken.

Andre lét seg fascinera av utlegninga av korleis vondskapen i verda ytrar seg i spennet mellom motsette åndsmakter. Atter andre vart tiltrekte av dei praktiske og motkulturelle aktivitetane i skule, landbruk og helsestell, eller av den atterfødinga av klassisk europeisk daning som òg er typisk for Steiner.

Kaj Skagen er forfattar og fast skribent i Dag og Tid.