Utdanning

Jan Engh

Som einaste universitet i landet tilbyr Universitetet i Oslo (UiO) undervisning i portugisisk, eit av dei språka som flest taler i verda. Men nå går det mot avvikling, medan regjering og næringsliv ønskjer seg fleire som kan språket, og kulturlivet kunne trenge det. Instituttleiinga brukar faget som salderingspost – med støtte frå fakultetsleiinga – medan rektor tykkjer at alt er i orden. Den same lagnaden kan fort verte andre «små» framandspråk til del, og ein kan lure på kven det eigentleg er som skal avgjere kva slags framandspråk vi skal kunne her i landet.

For femti år sidan tok Noreg seg råd til å byggje opp portugisisk som fag ved UiO. Fire–fem personar var tilsette i full stilling i tillegg til hjelpelærarar. Formålet var praktisk nytte, men samtidig opning mot skjønnlitteratur på eit verdsspråk.

Som fag høyrer portugisisk inn under Institutt for litteratur, områdestudiar og europeiske språk (ILOS), ei samling ganske ulike fag, og nå har leiinga avgjort at årseining og bachelor i portugisisk skal leggjast ned.

Avviklinga av faget har skjedd gradvis. Nå finns det berre ein vitskapleg tilsett att i heil stilling, etter at professoren i litteratur slutta i 2011. Studentane fekk berre bod om å dra til Brasil eller Portugal for å få seg undervisning i litteratur. Ei misforstått form for «internasjonalisering». Det er klårt at opphald i eit land der ein talar språket, høyrer med, men ein får ikkje den litteraturundervisninga norske bachelorstudentar treng der.

Studentane fekk først vite dette etter å ha begynt på studiet. Det var eit brot på føresetnadene og spreidde inntrykk av at faget var uføreseieleg. Samstundes vart Latin-Amerika-studiet nedlagt. Resultatet: færre studentar. Og det brukte ein som grunngiving for å avvikle bachelorstudiet. Ein «produserte» for få studiepoeng, og det var for få som «gjennomførte».

Men dette er ein situasjon som leiinga ved ILOS har skapt. I staden burde ho ha prøvd å få til ei betre finansieringsordning, slik Stortingsmelding 25 (2016–2017) Humaniora i Norge legg opp til. Men framfor alt burde leiinga ha gjort sitt for å få fleire til å ta faget. I tråd med ønske i Stortingsmelding 25: «De økte kontaktene med Brasil kan tilsi en sterkere satsing på portugisisk.»

Kvifor? Fordi portugisisk er eitt av dei språka som flest taler i verda: nummer seks, med rundt 250 millionar morsmålsbrukarar i fem verdsdelar. Det språket som flest taler på den sørlege halvkula – i Afrika, blant anna i Angola og Mosambik, i land i Asia og Oseania og sist, men ikkje minst i Brasil i tillegg til i Portugal.

Brasil er ein av Noregs aller viktigaste handelspartnarar, eit land der norsk industri og staten har store interesser, og som inngår i Panorama-strategien til Kunnskapsdepartementet for strategisk samarbeid. Og i Brasil må ein kunne portugisisk. Dette har mange peika på, klårast Egil Trømborg (dekan i OsloMet) i Khrono etter å ha vore med i ein delegasjon saman med næringsministeren i 2015: «Det er en stor utfordring med utveksling og samarbeid med Brasil, og den heter språk og nærmere bestemt portugisisk.»

Så finst det dei som meiner at det berre er å reise til Brasil og ta eit språkkurs der. Men på slike kurs lærer ein langt ifrå nok til verkeleg å forstå korleis språket vert brukt. Eit heiltidsstudium gjennom fleire år må til. Og det er ein naturleg del av samfunnsoppdraget til universiteta å stå for det. I det minste til eit universitet. Og nettopp ved eit norsk universitet, av di det trengs solid forankring i norsk. Den kompetansen finst berre i Noreg.

Portugisisk trengst, men med dagens finansiering av universiteta kjem «små» framandspråk i knipe, sjølv om dei er verdsspråk. Som portugisisk. Utan omsyn til litteratur og kultur og same kva næringslivet ønskjer seg (jf. NHOs kompetansebarometeret frå 2014), og kva styresmaktene elles måtte meine.

No har ein lagt ned årseining og bachelor i portugisisk. I praksis vart vedtaka gjorde av ein tilsett instituttleiar som kjem frå eit heilt anna fagmiljø ved instituttet. Den einaste professoren i faget fekk ikkje lov til å leggje fram synet sitt korkje for fakultetsleiinga eller for rektor. Studentane i faget har i det heile ikkje vorte tekne med på råd. Fagmiljøet elles har ein ikkje høyrt på. Heile prosessen er ein parodi på akademisk sjølvstyre, og held ein fram slik, kjem dei fleste framandspråk før eller seinare til å møte den same lagnaden.

Vedtaka føyer seg inn i rekkja av ukloke avgjerder ved Det humanistiske fakultet og UiO, som å leggje ned dei norske språksamlingane. Språk vert ein salderingspost, og det er uhaldbart, for dette gjeld ein viktig del av infrastrukturen i samfunnet. UiO sviktar samfunnsoppdraget sitt, og ein kan spørje seg korleis og kven det er som bør avgjere kva for framandspråksfag Noreg skal halde seg med. Og korleis ein har kome dit at avgjerder som er viktige for landet, er delegerte til lågare leiarar i grunneiningane ved ein institusjon som UiO.