Helse

Per Anders Todal

«I sykefraværsdebatten er det avgjørende at vi har orden på faktagrunnlaget», skreiv sjeflege Marit Hermansen i Nav sist veke i eit svar til kommentaren min «Ei skrantande folkehelse» (13. september).

Eg kunne ikkje vore meir samd i dette. Men da Hermansen vart intervjua av NRK om sjukefråværet 5. september, såg ho dessverre bort frå heilt sentrale fakta. At det ikkje er rom for detaljerte analysar i eit kort intervju, er lett å skjøne. Men da er det desto viktigare å presentere fakta, ikkje spekulasjon.

Auka med 25 prosent sidan 2019

Kjernespørsmålet er dette: Kvifor har sjukefråværet i Noreg auka med 25 prosent sidan 2019? I NRK-intervjuet viste Marit Hermansen til haldningar. Ho sa mellom anna dette: «En hypotese er at kvinner har en annen holdning til sykefravær.» Og dette: «Vi har hatt en pandemi hvor holdningene til sykefravær kanskje har endret seg. Samtidig har vi dyrtid, økonomiske bekymringer, og debatten rundt sosiale medier og hva som kreves av oss som mennesker.»

Men som eg peika på i Dag og Tid 13. september, har Nav laga betre analysar enn som så. Det er tre hovudårsaker til auken i sjukefråvær: fleire luftvegsinfeksjonar, meir utmatting og fleire som får psykiske lidingar. For alle desse diagnosegruppene var utviklinga flat i åra fram til 2020, syner Nav-studien «Hvorfor er sykefraværet fortsatt høyt 3–4 år etter starten av pandemien?», publisert 17. juni. Forfattarane drøftar fleire moglege forklaringar på auken i sjukefråvær, men legg vekt på effekten av covid-19 når det gjeld utmatting. Dei viser òg til at etterverknadene av ein covidinfeksjon kan inkludere fleire ulike psykiske lidingar. Overfor NRK nemnde ikkje Hermansen noko av dette. I staden kom ho med lause spekulasjonar om haldningane blant arbeidstakarane.

Særnorsk utvikling?

I svaret til meg prøver Hermansen òg å framstille utviklinga som særnorsk. Ho skreiv: «(…) Norge skiller seg fra land vi liker å sammenlikne oss med. Mens sykefraværstallene går ned i 2023 i Sverige, Danmark, Finland og Nederland, har Norge og Island en topp i 2023.»

Dette er tilslørande. I desse fem landa, som i resten av Europa, var sjukefråværet i 2023 langt høgare enn det var inntil 2020. I Nederland var til dømes sjukefråværet i andre kvartal i år 5,1 prosent. Det er ned frå 5,4 prosent i same kvartal i 2022, men det er langt høgare enn normalt (og faktisk opp frå 5,0 prosent i 2023). Frå 2004 til 2019 var sjukefråværet i Nederland kring 4,5 prosent. Så kom pandemien.

Om Hermansen hadde sett på til dømes Tyskland, ville ho oppdaga at sjukefråværet der aldri har vore høgare enn i 2024. I Storbritannia auka sjukefråværet med 34,5 prosent frå 2019 til 2023 – ein større relativ auke enn i Noreg. I Spania auka det med 36 prosent i same periode. Og så vidare.

I heile Europa er det psykiske lidingar, utmatting og luftvegsinfeksjonar som driv opp fråværet, og overalt er tilsette i helsesektoren særleg hardt råka. Når dette skjer i så mange land samtidig, er det gode grunnar til å finne ut kva som skjer. Og da må vi, med Marit Hermansen eigne ord, «ha orden på faktagrunnlaget».

Per Anders Todal er journalist i Dag og Tid.